Editorial:The Double Mistake – Alcohol Prohibition

The Supreme Court of India recently upheld Kerala Government’s decision to restrict alcohol consumption in the state. In doing so, the court invoked the Directive Principles in the Constitution and claimed that “strict state regulation is imperative” to discourage regular and excessive consumption of alcohol.

• Kerala government came out with this policy with the noble objective of protecting public health and nutrition.
• The closure of hundreds of bars across the State despite substantial loss in state’s revenue deserves praise.

However, according to few, this is a misguided policy. Why?

Arguments, against this decision:

• Historical evidence shows that prohibition does not encourage or enable people to quit drinking. Rather, prohibition tends to drive the trade underground and creates a market for spurious liquor.
• This policy is just a populist decision impelled by factional politics within the ruling party.
• The policy may only help to shift the drinking space from bar to home or other private spaces.
• This policy may lead to increase in the sale of consumption of beer and wine, which is a gateway to the consumption of hard liquor.

Arguments, in support of this policy:

The following arguments indicate that such ban was the need of the hour-

• The Constitution places a responsibility on all state governments to “at least contain, if not curtail, consumption of alcohol” (Article 47).
• Strict state regulation is imperative to discourage regular and excessive consumption of alcohol.
• Alcohol denudes family resources and reserves and leaves women and children as its most vulnerable victims. A social stigma at least as far as the family unit is concerned is still attached to the consumption of alcohol.
• Vulnerable persons, either because of age or proclivity towards intoxication or as a feature of peer pressure, more often than not, succumb to this temptation.
• According to the Alcohol and Drug Information Centre of Thiruvananthapuram, 44% of Kerala’s road accidents, 19% of stays in government hospitals and 80% divorces are linked to alcohol abuse.
• The drinking age is dangerously coming down. This clearly indicates alcohol has become a social sickness and we have to treat it.
• Alcoholism does also critically impacts the household budgets of the poor and may lead to domestic violence.

Differential treatment:

The liquor policy, upheld by the apex court, allows service of liquor at bars in five star hotels only. Under the policy, the sale and consumption of liquor at the bars in hotels below five star is prohibited.

Why five-star hotels are excluded?

• The exemption was sought by the government on the grounds that it was necessary to protect the tourism industry.
• The apex court has also held that there was no hostile discrimination by the state government in making an exception for only five star hotels, as it is not the state which has imposed the classification of star gradation of hotels. This is done by the Ministry of Tourism, which in turn is further guided by the criteria established in the hospitality trade.
• The court also notes that there is a “reasonable nexus” between the policy exempting five-star hotels and the State’s objective to rescue public health.
• Five-star hotels account for just .08% of alcohol consumption in the State and the prices/tariff of alcohol in five-star hotels is usually prohibitively high, which acts as a deterrent to individuals going in for binge or even casual drinking.
• Also, the patrons of five-star hotels are of a mature age and do not visit these hotels with the sole purpose of consuming alcohol.

Arguments, against this exemption:

• The apex court’s decision to exclude five-star hotels from the ambit of prohibition seems unreasonable and arbitrary. Such preferential treatment discriminates against a large segment of the tourism industry and ignores their right to a level playing field.
• If the consumption of liquor is a social problem, it should be so for all. Halfway measures can complicate issues.

Previous experiences:

Neither government nor the court appears to have studied the experience of states like Andhra Pradesh and Tamil Nadu, which have tried to implement prohibition in the past — unsuccessfully so.

Gujarat:

• Prohibition has been in place ever since statehood in 1960, first under Bombay Prohibition Act, 1949, and now under the Gujarat Prohibition Act, 2011, following several amendments. The latest version, which followed 150 deaths caused by hooch in Ahmedabad in 2009, includes the death penalty for those found guilty of making and selling spurious liquor.
• The law allows for temporary and long-term drinking permits to foreigners, NRIs and tourists, with outlets and purchase limits specified. A resident can get a permit only on health grounds. At special economic zones, the government allows consumption against three-year permits.
• Every city, however, has bootleggers and an illegal interstate business thrives, estimated at around Rs 1,500 crore annually.

Mizoram:

• Total prohibition for 18 years, relaxed by a new law in July. Rules allowing regulated sale and consumption of alcohol being framed, liquor shops and bars may take a few more months to open.
• Government figures show high seizures of alcohol and several arrests of bootleggers and drunkards between 1995 and the end of the first quarter this year. Opponents of prohibition say these show prohibition has been a “failure” and has done little to reduce the availability of alcohol.

Andhra Pradesh:

• Experimented with prohibition from 1994 to 1997. Following a movement by women who vandalised liquor shops and beat up people drinking in public, N T Rama Rao promised prohibition, won elections from that plank and kept the promise after becoming CM in January 1995. The experiment failed.
• Though consumption by the poor came down drastically, there were many leaks. It also led to corruption in police, administration and politics and liquor was available although in very limited quantities.

Haryana:

• Prohibition in the state was imposed in 1996. In the very first year, estimates say, revenues dropped Rs 1,200 crore, ruling party leaders started voicing protests, and women complained about their husbands deserting their homes for places where they could drink.
• More than a lakh cases were registered, thousands of vehicles impounded, lakhs of bottles recovered and destroyed, but illicit brewing and smuggling continued, and drugs made their way into the state. The government withdrew prohibition after 19 months.

Nagaland:

• The Nagaland Total Liquor Prohibition Act, 1989, followed a movement launched by Naga Mothers’ Association (NMA) and church bodies. It exempts prohibition for traditional liquor forms ‘Zu’ and ‘Rohi’. The Army and paramilitary forces too are exempted under an amendment of 1995. From Rs 600 lakh in 1988-89, liquor-related revenue has fallen to about Rs 250 lakh a year.
• However, liquor is clandestinely available all over the state, with reports of seizure of liquor coming in regularly. In 2013, the then CM Neiphiu Rio admitted in the assembly that prohibition has been a failure.

Conclusion:

While total prohibition may be a laudable objective and one of the Directive Principles of State Policy, it is doubtful whether confining drinking to homes and private spaces by itself will bring down consumption. In a non-permissive society, it may only result in converting drinking into a covert activity, a phenomenon requiring policing and also bringing corruption in its wake. The verdict places a heavy burden on the State to rehabilitate those left unemployed by the closure of hundreds of bars, as well as to make its policy succeed. It also needs to ensure that the sweeping discretion conferred on it to differentiate between classes of licensees is not misused for any extraneous considerations

Editorial:Nothing Free or Basic About it

Facebook’s Free Basics app, which aims to provide ‘free Internet access’ to users who can’t afford data packs, has run into trouble in India since the last two weeks. After regulator TRAI issued a paper questioning the fairness of zero-rating platforms, it also asked Reliance Communications (the official telecom partner for Free Basics) to put the service on hold.

Facebook on its part has gone for an aggressive campaign, both online and offline, to promote Free Basics and ensure that its platform is not banned permanently.
In its campaign, Facebook is also using the generic phrase “free, basic Internet” interchangeably with “Free Basics”. This is in blatant violation of Indian rules on advertising, which forbid generic words being used for brands and products.

What is Free Basics?

Internet.org was rechristened Free Basics in September. According to Facebook, it is an open platform that gives Indian developers the opportunity to make their services and websites available free of cost to those who cannot afford internet access. However, this free access is limited to partner websites and applications.
It was launched two years ago globally in partnership with Samsung, Ericsson, MediaTek, Opera Software, Nokia and Qualcomm.

What’s the problem with this initiative?

Contrary to what it claims, it doesn’t offer equal and unbiased access to all services. Facebook is partnering with ISPs to provide preferential and selective access to a set of app developers and services. This is the main criticism of those opposed to Free Basics; they argue that the internet should be free and equal for all users. This is also the cornerstone of net neutrality.

What’s net neutrality?

Net neutrality means access to free and unbiased internet for all. To put it in simple terms, anyone from anywhere around the world should be able to access or provide services and content on the internet without any discrimination.

How Facebook defends this initiative?

Facebook founder, Mark Zuckerberg, views this initiative as a philanthropic gesture, as part of a purported, larger aim to bring access to the Internet to those people who find the costs of using generally available mobile data prohibitive.

Arguments against this initiative:

Free Basics is not free, basic Internet as its name appears to imply. It has a version of Facebook, and only a few other websites and services that are willing to partner Facebook’s proprietary platform.

The danger of privileging a private platform such as Free Basics over a public Internet is that it introduces a new kind of digital divide among the people. A large fraction of those who will join such platforms may come to believe that Facebook is indeed the Internet.

The initiative also risks breaking the network into many smaller ones and skewing the playing field in favour of apps and services that enjoy privileged pricing.

It also threatens net neutrality, the principle that all Internet sites should be equally accessible.

The initiative also restricts access to free, full Internet for users and hampers innovation.

This initiative forgets that while English is spoken by only about 12% of the world’s population, 53% of the Internet’s content is English. If Indians need to access education or health services, they need to access it in their languages, and not in English. And hence this is not suitable for India.

And the Internet is not a substitute for schools and colleges but only a complement, that too if material exists in the languages that the students understand. Similarly, health demands clinics, hospitals and doctors, not a few websites on a private Facebook platform.

Then, what are the alternatives available?

Government subsidies: The government could subsidise ‘open’ Internet. And let people pay for it though taxes. Taxes that could be used in areas where private enterprise cannot function profitably, at scale.

There are other various ways of providing free Internet, or cost-effective Internet, to the low-end subscribers. People could be provided some free data with their data connection, or get some free time slots when the traffic on the network is low.

2G data prices can and should be brought down drastically, as the telcos have already made their investments and recovered costs from the subscribers.

Conclusion:

India is expected to have 500 million Internet users by the end of 2017, and what kind of an Internet they get access to is important for our country. TRAI must now take a call on whether such business strategies are anti-competitive. But in dealing with the question, the regulator must not allow itself to be persuaded that such schemes are necessary for bringing the Internet to the masses. It should be noted here that in spite of having 125 million Indian subscribers, Facebook refuses to be sued in India, claiming to be an American company and therefore outside the purview of Indian law. Nor does it pay any tax in India.

ગ્રીસ બચે તો પણ ગમે ત્યારે યુરો ઝોનને વેરવિખેર કરશે

આખરી નિર્ણય તો ગ્રીસની પ્રજાનો જ રહેશે

યુરોપિયન દેશોને ગ્રીસરૃપી ડોશી મરવા કરતાં રશિયા-ચીનરૃપી જમ ઘર ભાળી જવાનો ડર વિશેષ રશિયાએ તો ગ્રીસને યુરો ઝોનમાંથી નીકળે તો મદદ કરવાનો ઇશારો પણ કર્યો




ગ્રીસની કટોકટીમાં ગ્રીસ કરતાં પણ યુરોપીયન યુનિયનના અસ્તિત્વનો સવાલ વિશેષ મહત્વનો થઇ ગયો છે, કેમ કે ગ્રીસની જેમ આર્થિક મુશ્કેલીમાં આવી ગયેલા અન્ય યુરોપીયન દેશો પણ હાથ ઊંચા કરી દે તો તેના છાંટા પૂરા વિશ્વ પર તો ઉડશે જ પણ યુરોપીયન યુનિયનના તો મૂળીયા હચમચાવી આ સંગઠનનું વિઘટન થઇ જાય તો પણ નવાઇ પામવા જેવું નહીં હોય.ગ્રીસની બેન્કો બંધ કરી દેવાઇ ,મૂડી નિયંત્રણો લદાયા અને અનેક તાકીદના પગલા લેવાયા તે જ એક્ઝીટનો અણસાર આપતા હતા.રવિવારે રેફરેન્ડમ લેવાના નિર્ણયે યુરોઝોન અને આં.રા. લેણદારો સાથે વધુ વિચારવિમર્શ માટેના દરવાજા બંધ કરી દીધા ,કદાચ વિચાર વિમર્શ ચાલુ પણ રહે તો પણ આખરી નિર્ણય તો ગ્રીસની પ્રજાનો જ રહેશે અને તે પણ બહુમતી પ્રજા જે સરકારોના શિર્ષાસનોના લીધે એવી આર્થિક સંકડામણમાં આવી ગઇ છે કે ના છૂટકે નાદારી આવે તો પણ દેવાની રકમ પાછી નહીં આપીએ એવુ કહેવાની હદે આવી ગઇ છે.
નાણાકીય યુનિયનમાંથી ગ્રીસ નિકળી જાય પણ કસ્ટમ્સ યુનિયનમાં ચાલુ રહે તો એ પૂર્વ યુરોપીયન દેશો તથા બ્રિટનના જેવું સ્ટેટસ ધરાવશે.એ સ્ટેટસથી ઉક્ત દેશોને તો લાભ જ થયો છે.ગ્રીસને પોતાના ચલણને લોન્ચ કરતાં થોડો સમય જરૃર લાગે પણ તે પછી તે ચલણનું અવમૂલ્યન કરી વિદેશોની મદદ લઇ શકે તથા ઘણા અગત્યના નિર્ણયો સ્વબળે યુરોઝોનના ઓછાયામાં રહ્યા વગર લઇ શક્શે.આઇએમએફ ગ્રીસને નાદાર જાહેર કરે તો એ આવી નાદારી નોંધાવી ચૂકેલ ઝીમ્બાબ્વે,ક્યુબા અને સોમાલિયાની જમાતમાં આવી જશે.જોકે લોકશાહીમાં માનતા રાષ્ટ્રોની ગ્રીસ તરફ કુણી લાગણી જરૃર છે અને અમેરિકા તો હંમેશા કોઇપણ ભોગે ડેમોક્રસીને બચાવવા પ્રયત્નશીલ હોય છે એ ગ્રીસના માટે એક પ્લસ પોઇન્ટ ગણાય.ગ્રીસનો અમુક વર્ગ તો ગ્રીસની લોકશાહી માર્ગે ચૂંટાયેલી સરકારને પાડવાની કેટલાક દેશો અને આં.રા. સંસ્થાઓની આ ચાલ હોવાનું જણાવે છે.આ વર્ગ તો જોરશોરથી જણાવે છે કે ગ્રીસની પ્રજાને તેમના નિર્ણય લેવા દો બ્રસેલ્સથી ગ્રીસનું રિમોટ કંટ્રોલ તો ક્યારે ય થવા નહીં દેવાય! શાસક પક્ષ સિરીઝા ૩૬ ટકા મત મેળવીને સત્તા પર આવ્યો છે અને સત્તા પર આવ્યા પછી તેણે જે લોકપ્રિય પગલા લીધા છે તેની અસરે પક્ષ વધુ બળવત્તર થવાની સંભાવના છે.
ગ્રીસના વડાપ્રધાન એલેક્ષીસ સિપ્રાસે ભારે જોખમ ખેડીને પાંચ પાંચ મહીનાઓ સુધી લેણદારોને એક યા બીજા બહાને ખો આપીને મામલો છેક જૂનના અંત સુધી ખેંચ્યો છે.જોકે તેમાં તેઓ જવાબદાર સરકાર અને અઘરા નિર્ણયો લેતી સરકારની છાપ રેફરેન્ડમનો આશરો લઇને ઊભી કરી શક્યા નથી અને કદાચ હમણા તેમણે પોતાની ખુરશીના ભોગે પણ કરકસર સામે નહીં ઝૂકવાનો નિર્ધાર કર્યો હોવાનું જણાય છે.તેમના આવા સ્ટેન્ડ માટે તેમના પક્ષના હાર્ડલાઇન ડાબેરીઓનું દબાણ હોવાનું પણ કહેવાય છે.ટીકાકારો તો એમ પણ કહે છે કે જો તેઓ દેશના લાંબાગાળાના હિતચિંતક હોત તો જાન્યુઆરીમાં સત્તાપર આવતા વેંત જ તેમણે લેણદારો સાથે ગંભીર ચર્ચાઓ શરૃ કરી દીધી હોત પણ આ દિશામાં ગંભીર પ્રયાસો કરવાના બદલે તેમણે તો ટાઇમ પાસ કર્યો અને જૂનની ડેડલાઇન પહેલા મેમાં જ રેફરેન્ડમ લેવું જોઇતું હતુ તે કર્યું. વિરોધપક્ષો તો કહે છે કે ગ્રીસને યુરોઝોનમાંથી બહાર કાઢવાના નિર્ધાર સાથે જ સિપ્રાસ સરકાર સત્તા પર આવી હતી.હમણા સુધી ગ્રીસે તેના લેણદારો સાથે કોઇપણ બાંહેધરી આપતા કરારો કર્યા નથી.
આ સમગ્ર કટોકટીમાં રેફરેન્ડમમાં સરકારનો કરકસર વિરોધી પગલાઓ સાથે વિજય થાય તો વહેલી મોડી ગ્રીસની યુરોસંધમાંથી અને લાંબે ગાળે યુરોપીયન યુનિયનમાંથી એક્ઝીટ નક્કી મનાય છે પણ જો યુરોપ બ્લોક તરફી તત્વોનો હાથ ઉપર રહે તો વર્તમાન સરકારમાં લોકોને વિશ્વાસ ન હોવાનું તારણ નિકળશે અને ટૂંક સમયમાં જ નવી ચૂંટણીઓ થવા માટેના દરવાજા ખુલી જશે.જોકે બંન્ને કિસ્સામાં ખુરશી પર ચિટકી રહેવાનો મોકો વર્તમાન વડાપ્રધાનને મળી રહેશે એવું એમના પક્ષના લોકોનું માનવું છે.એક વાત તો નિશ્ચીત છે કે સિપ્રાસ લોકશાહી રક્ષક અને ગરીબોના બેલી તરીકે આ સમગ્ર પ્રક્રિયામાંથી બહાર આવશે.
ગ્રીસમાં બેંકીંગ ચક્રો થંભી ગયા અને શેરબજારનાં શટર ડાઉન થઇ ગયા ં છે અને તેનું અર્થતંત્ર ઇન્ટેન્સીવ કેર યુનિટમાં પહોંચી ગયું છે ત્યારે યુરોપે વધુ સાવધાન થઇ જવાની જરૃર છે.આઇસીયુમાંથી બહાર આવનાર ગ્રીસના અર્થતત્રનું કદ નાનું થઇ જશે અને તેનું નવુ સ્વરૃપ લોકો માટે પચાવવું મુશ્કેલ પણ હશે પરંતુ એ લાંબાગાળે સમૃદ્ધિ માટેના દ્વારો ખોલી નાંખશે.આજની ક્ષણે તો જોકે ગ્રીસના સિનિયર સીટીઝનોની હાલની હાલાકી ઓછી થાય એ બાબત પર ભાર મુકાય એ પણ એટલું જ જરૃરી છે કેમ કે પ્રખ્યાત અર્થશાસ્ત્રી લોર્ડ કેઇન્સે કહ્યું છે કે લાંબાગાળામાં તો આપણે સૌ મૃત છીએ.
ગ્રીસમાં જોકે એક સપ્તાહમાં બેન્કો બંધ હતી ત્યારે દેશમાં આંતરિક ધોરણે ઇન્ટરનેટના માધ્યમથી લેવડદેવડ ચાલુ રાખવાની તથા દુકાનોમાં કાર્ડથી પેમેન્ટની છૂટના કારણે લોકોને થોડીક રાહત થશે.ફંડ્સ વિદેશમાં ટ્રાન્સફર કરવા માટે સરકારી મંજૂરી જરૃરી હોવાનું સરકારે જાહેર કર્યું હતુ.તે જ રીતે વિદેશોના ડેબીટ કાર્ડથી ગ્રીસનાં એટીએમમાંથી ઉપાડ પર પણ કોઇ પ્રતિબંધો લદાયા ન હતા.સ્થાનિકો માટે ૬૦ યુરો અથવા ૬૫ ડોલરની દૈનિક ઉપાડની મર્યાદા મુકાઇ હતી.પેન્શન પેમેન્ટને આવા નિયંત્રણોમાંથી બાકાત રખાયું હતુ.
ગ્રીસ નાદાર થાય તો યુરોપમાં વર્ગવિગ્રહ થાય અને તેમાં દક્ષીણ યુરોપના ગરીબ દેશો -પોર્ટુગલ,સ્પેન,ઇટાલી અને ગ્રીસની સામે ઉત્તર યુરોપના અમીર દેશો -જર્મની,ફીનલેન્ડ અને લક્ઝમબર્ગ મોરચો માંડે એવી ચર્ચા સંભળાય છે.ગ્રીસ પછી પોર્ટુગલ પડવાની અટકળો પણ થઇ રહી છે.
૨૦૦૮માં યુરોપ નાણાકીય કટોકટીમાં સપડાયું ત્યારે સૌથી ખરાબ હાલત ગ્રીસની થઇ હતી.છેલ્લા પાંચ વર્ષમાં આ દેશની જીડીપીમાં ૨૫ ટકાનો ઘટાડો નોંધાયો છે.આઇએમએફ,ઇસીબી અને ઇસીએ મળીને ગ્રીસને ૨૪૦ અબજ ડોલરની લોન આપી હતી.જોકે તેની સાથે કેટલીક શરતો પણ લદાઇ હતી.ગ્રીસે આ રકમનો ઉપયોગ વિદેશી દેવું ચૂકવવા માટે કરતાં લેણદારોના ભંવા ચઢી ગયા હતા.આ દેશનો આર્થિક વિકાસ દર માઇનસ ૬.૯ ટકા ચાલી રહ્યો છે.ગ્રીસની ઘણી કંપનીઓ નાદારી નોંધાવી ચૂકી છે.બેરોજગારીનો દર વધીને ૩૩ ટકાએ પહોંચ્યો હોવાની વાયકા છે.આમ તો પૂરા યુરોપના જીડીપીમાં ગ્રીસનો હિસ્સો બે ટકા કરતાં પણ ઓછો હોવાથી તેની એક્ઝીટની યુરોપ પર લોકો ધારે છે તેટલી વિપરિત અસર ન પણ થાય.જોકે યુરોપીયન દેશોને ગ્રીસરૃપી ડોશી મરવાના કરતાં રશીયા-ચીનરૃપી જમ ઘર ભાળી જવાનો ડર વિશેષ છે.રશીયાએ તો ગ્રીસને યુરોઝોનમાંથી નિકળે તો મદદ કરવાનો ઇશારો પણ કર્યો છે.
સમગ્ર વિશ્વમાં ગ્રીસનું કુલ સત્તાવાર દેવું ૨૪૨.૮ અબજ યુરો એટલે કે ૧૭૨૭૦.૩૬ અબજ રૃ.નું હોવાની ચર્ચા થાય છે.આમાં આઇએમએફ તથા યુરોપીયન સરકારોએ આપેલા બે બેઇલઆઉટ પેકેજો માઇનસ પરત ચૂકવાયેેલ રકમનો સમાવેશ થાય છે.આ પેકેજો નોમીનલ ૨૨૦ બિલીયન યુરોના હતા.યુરોપીયન સેન્ટ્રલ બેન્ક તથા યુરો ઝોનના રાષ્ટ્રોની મધ્યવર્તી બેન્કોમાં ગ્રીક સરકારના બોન્ડ્સની રકમનો પણ આ કુલ દેવામાં સમાવેશ થાય છે.
મળતી માહીતી મુજબ ખાનગી રોકાણકારો પાસે ૩૮.૭ અબજ યુરોના મૂલ્યના ગ્રીસ સરકારના બોન્ડો છે.૨૦૧૨માં ગ્રીસે દેવાનું સ્વેપીંગ કર્યું તેમાં આ ખાનગી હોલ્ડરોને ઓલરેડી ૭૫ ટકાનો માર પડી ચૂક્યો છે.ઉપરાંત ગ્રીસની બેન્કોને જ ગ્રીસ સરકારે ૧૫ અબજ યુરોના ટૂંકા ગાળાના ટ્રેઝરી બીલો જારી કર્યાં છે.
આઇએમએફે જો ગ્રીસ બીજો આર્થિક એડજસ્ટમેન્ટ પ્રોગ્રામ સરખી રીતે અમલ કરે તો કુલ ૪૮.૧ અબજ યુરોની રકમમાંથી ૧૬.૩ અબજ યુરો માર્ચ ૨૦૧૬ સુધીમાં આપવાનું વચન આપ્યું હતું.ઇસીબીની ગ્રીસ પાસેથી લેણી રકમ અંદાજે ૧૮ અબજ યુરો ગ્રીસના બોન્ડ સ્વરૃપે છે પણ જો ગ્રીસ યુરોઝોનમાંથી નિકળી જાય તો ફેસ વેલ્યુની મામૂલી રકમ જ આ બોન્ડ પેટે મળે તેમ છે.આમાંથી ૬.૭ અબજ ની રકમ જુલાઇ તેમ જ ઓગષ્ટમાં પાકે છે.
ઇસીબીએ ગ્રીસ બેન્કોને ૧૧૮ અબજ યુરોની પ્રવાહીતા પૂરી પાડી છે અને તેમાંથી ૮૯ અબજ યુરો ઇમરજન્સી લિક્વિડિટી મદદ તરીકે આપી છે.આ રકમ માટે આમ તો ગ્રીસની મધ્યવર્તી બેન્ક જવાબદાર છે પણ જો ગ્રીસ યુરોઝોનમાંથી નિકળી જાય તો એ જર્મની સહીતના અન્ય દેશોના માથે જાય એમ છે.
૪૫ અબજની યુરો બેન્ક નોટો પણ સરક્યુલેશનમાં છે જે ગ્રીસે હોનર કરવી જોઇએ.યુરોઝોનના રાષ્ટ્રોની પ્રથમ બેઇલ આઉટમાં ગ્રીસને ઉગારવા સરકારોએ ૫૨.૯ અબજ યુરો ગ્રીસને ધિર્યાં છે અને ૨૦૧૨ના બીજા પેકેજમાં એથેન્સને અત્યાર સુધીમાં ૧૪૧.૮ અબજ યુરોનું ફંડ આપ્યું છે.બેઉ પેકેજો મળીને સૌથી મોટુ એક્ષપોઝર જર્મનીનું ૫૭.૨૩ અબજ યુરો, તે પછીના ક્રમે ૪૨.૯૮ અબજ યુરો સાથે ફ્રાન્સ આવે છે.નબળા પડી ચૂકેલા ઇટાલી અને સ્પેને પણ ગ્રીસ પાસેથી અનુક્રમે ૩૭.૭૬ અબજ યુરો અને ૨૫.૧ અબજ યુરો લેવાના નિકળે છે.આમ ગ્રીસ પોતે તો ડૂબશે જ પણ સાથેસાથે ઇટાલી અને સ્પેન જેવા સોફ્ટ ટારગેટ દેશોને પણ લઇને ડૂબે એવો માહોલ સર્જાયો છે.
યુરો ઝોનના દેશોએ ગ્રીસને લોનોની પાકતી મુદત ૧૫થી ૩૦ વર્ષ લંબાવી આપી હતી અને ધિરાણો પરનું વ્યાજ પણ તેમની બોરોઇંગ કોસ્ટ પ્લસ ૦.૫૦ ટકા સુધી ઘટાડી આપ્યું હતુ.તે જ રીતે યુરોઝોન રેસ્ક્યુ ફંડમાંથી બીજા બેઇલ આઉટમાં અપાયેલ રકમ પર વ્યાજની ચૂકવણી ૧૦ વર્ષ સુધી નહીં કરવાનું મોરેટોરિયમ પણ આપ્યું હતુ.આટલું ઓછું હોય તેમ ગ્રીસે યુરોપીયનો પાસેથી દેવામાં વધુ રાહતની માગણી કરી છે અને તેને આઇએમએફનો ટેકો પણ છે.જોકે યુરોઝોનના દેશોની સરકારોએ ગ્રીસ તેનું બજેટ આકરું ન કરે તો ચર્ચાની ના પાડી હોવાનું સંભળાય છે.
ગ્રીસ તેના લેણદાર ઇટાલી અને સ્પેનને સાથે લઇને ડૂબે એ દિવસો દૂર નથી ત્યારે યુરો વિઘટનની લટકતી તલવાર ત્રાટકે તો એમાંથી બચવાના ઉપાયો આપણે હમણાથી શોધવા પડશે.

યુરોપીયન દેશોના દેવા જીડીપી કરતાં કેટલા ગણા?


દેશ                     ડેબ્ટ-જીડીપી રેશીયો

ગ્રીસ                     ૧૭૫
ઇટાલી                  ૧૩૩
પોર્ટુગલ                ૧૨૯

આયર્લેન્ડ              ૧૨૪
સાયપ્રસ                ૧૧૨
બેલ્જિયમ               ૧૦૨
સ્પેન                      ૯૪
ફ્રાન્સ                      ૯૩
જર્મની                    ૭૮

આર્થિક બેહાલીનું ચિત્ર
છેલ્લા પાંચ વર્ષોથી ગ્રીસની કુલ રાષ્ટ્રીય ઊપજમાં સંકુચન જોવાયું છે અને હવે આ દેશ પર મંદીનો ભરડો વધુ કસાય એવું જણાય છે.મંદીમાં આર્થિક ચક્રો સાવ સ્થગિત ન થાય તો પણ અનેક સ્થાનિક આર્થિક પ્રવૃત્તિઓ મંદ પડશે એવો ડર રહે છે.આ દેશનો આં.રા.વેપાર માર ખાશે,દેવાનો ડુંગર વધતો જશે,સમાંતર અર્થતંત્રનો પ્રભાવ વધશે.હોસ્પીટલો અને એરલાઇન્સની તો દુર્દશા થશે અને એમને સપ્લાય મેળવતા નાકે દમ આવી જશે.પુરવઠો મળે તો પણ ક્રેડીટરોને પેમેન્ટ કરતાં કમર તોડ બોજો આવશે.મોટા પાયે ગ્રીસમાંથી લોકો ઉચાળા ભરી રોજી-રોટી માટે અન્ય યુરોપીયન દેશોમાં સ્થળાંતર કરી જાય એવી પણ શક્યતા છે.
ગ્રીસના પર્યટન ઉદ્યોગને પણ મોટો ફટકો બેસવાની ગણતરી મુકાય છે.માનવતાના દ્રષ્ટીકોણથી જોઇએ તો ગરીબાઇ માઝા મુકશે.હાલ ૨૬ ટકાનો બેકારીનો દર છે તેમાં જોરદાર વધારો થાય તો પ્રજા ભૂખમરાના ખપ્પરમાં હોમાવાની તલવાર પણ ગ્રીસના માથે લટકી રહી છે.સરકાર પ્રજાનો ખ્યાલ રાખવા જશે તો એની પોતાની આર્થિક નૈયા ડૂબવા લાગશે,રાજકીય ગરમાગરમી વધશે અને પૂરા યુરોપમાં આક્ષેપો-પ્રતિ આક્ષેપોનો આ મુદ્દાઓને લઇને નવો દૌર શરૃ થઇ જશે.ટૂંકમાં ગ્રીસનો નવો અવતાર ફંડામેન્ટલી અલગ જ હશે અને તેની આવનારી પેઢીઓ માટે ગ્રીસ સુનહરી સવાર લઇ આવશે.જોકે તે માટે સરકારે અંદાજપત્રીય પ્રક્રિયામાં આમૂળ પરિવર્તન કરી સામાજીક સુરક્ષા માટે વધુ ફાળવણી કરવા માટે કરચોરી અટકાવી કરમાળખાનો વિસ્તાર કરવો પડશે.વેપાર ધંધામાં મોનોપોલી તથા ઓલિગોપોલી તોડવી પડશે!

યુરો જેવી કોમન કરન્સીનો આઈડિયા જ જોખમી

૧.૬ અબજ યુરોની ચૂકવણી નહીં કરી શકતા ગ્રીસ આખરે ડિફોલ્ટ

જર્મની યુરો ઝોનના મુક્ત વેપારનો લાભ લેતું અને ગ્રીસના બજારમાં સસ્તી ચીજવસ્તુઓ મૂકતું. એટલે લોકો પોતાના દેશમાં બનેલી નહીં પણ 'જર્મન મેડ' ચીજવસ્તુઓ ખરીદતા. ગ્રીસના અર્થતંત્ર પર કારમો ઘા પડવાની એ શરૃઆત હતી

યુરોપના તમામ દેશોએ સમગ્ર યુરોપનું અર્થતંત્ર 'અત્યંત મજબૂત'કરવાના ઈરાદાથી યુરોપિયન યુનિયન (ઈયુ)ની રચના કરી હતી. આ યુનિયન એટલે નવમી ડિસેમ્બર, ૧૯૯૧ના રોજ એક કરાર કરીને યુરોપિયન દેશોએ એકબીજાના આર્થિક હિતો સાચવવા રચેલો શંભુમેળો

ઈન્ટરનેશનલ મોનેટરી ફંડને ૧.૬ અબજ યુરોની ચૂકવણી નહીં કરી શકતા ગ્રીસ આખરે ડિફોલ્ટ એટલેે કે દેવાળિયું જાહેર થઈ ગયું છે. ગ્રીસ યુરો ઝોનમાં રહે અથવા ના રહે તો તેની વૈશ્વિક બજારો પર જુદી જુદી અસરો થઈ શકે. જોકે, ગ્રીસની આર્થિક સ્થિતિ બગડી એ પછી સૌથી મહત્ત્વનો પ્રશ્ન એ છે કે, યુરો ઝોને પોતાની કોમન કરન્સી એટલે કે સામાન્ય ચલણ તરીકે યુરોનું સર્જન કર્યું એ કેટલે અંશે યોગ્ય છે?ગ્રીસ કટોકટી વખતે વિશ્વભરના માધ્યમોમાં ગ્રીસે ઈન્ટરનેશનલ મોનેટરી ફંડને ૧.૬ અબજ યુરોની ચૂકવણી કરવાની છે એ વાતની બહુ ચર્ચા થઈ છે. એનો અર્થ એ નથી કે, ગ્રીસનું દેવું ફક્ત ૧.૬ અબજ યુરો જ છે. આઈએમએફ સહિત વર્લ્ડ બેંક અને યુરોપિયન સેન્ટ્રલ બેંકે ગ્રીસ પાસે કુલ ૨૪૦ અબજ ડોલરના લેણાં નીકળે છે. આ આંકડા જોઈને જ કેટલાક વિશ્લેષકોનું માનવું છે કે, હવે ગ્રીસ પાસે યુરો ઝોનમાંથી બહાર નીકળીને પોતાનું નવું ચલણ અમલી કરવા સિવાયનો કોઈ જ ઉપાય બચ્યો નથી. ગ્રીસનું ભવિષ્ય જે હોય તે 'યુરો'નો વિચાર જોખમી છે કારણ કે, બેથી વધુ દેશો ભેગા થઈને કોમન કરન્સી અમલી કરે ત્યારે ગૂંચવાડાભરી સ્થિતિનું સર્જન કરે છે.
કોમન કરન્સી કેવી ગંભીર અને જટિલ મુશ્કેલીઓ ઊભી કરે છે એ આપણે તબક્કાવાર સમજીએ.
યુરોપિયન યુનિયનની રચનાનો ઈતિહાસ
યુરોપના તમામ દેશોએ સમગ્ર યુરોપનું અર્થતંત્ર 'અત્યંત મજબૂત' કરવાના ઈરાદાથી યુરોપિયન યુનિયન (ઈયુ)ની રચના કરી હતી. આ યુનિયન એટલે નવમી ડિસેમ્બર, ૧૯૯૧ના રોજ એક કરાર કરીને યુરોપિયન દેશોએ એકબીજાના આર્થિક હિતો સાચવવા રચેલો શંભુમેળો. આ વિચારના મૂળમાં યુરોપના તમામ દેશોની એક જ કોમન કરન્સી હોવી જોઈએ એ વિચાર હતો. આ વિચારના ભાગરૃપે ઈયુએ પહેલી જાન્યુઆરી, ૧૯૯૯ના રોજ એક મોનેટરી યુનિયન ચાલુ કર્યું. આ મોનેટરી યુનિયનનું કામ નવું ચલણ અમલી કરીને તેનું નિયમન કરવાનું હતું. આ મોનેટરી યુનિયને શરૃ કરેલું નવું ચલણ એટલે યુરો. આજે પણ વૈશ્વિક બજારમાં યુરો અત્યંત મજબૂત ચલણ છે. એક યુરોનું ભારતીય ચલણમાં મૂલ્ય સરેરાશ રૃ. ૭૦ છે.
યુરોની શરૃઆત નોન-ફિઝિકલ એટલે કે ટ્રાવેલર્સ ચેક, ઈલેક્ટ્રોનિક ટ્રાન્સફર અને બેંકિંગ વગેરે સ્વરૃપમાં કરાઈ હતી. શરૃઆતમાં યુરોપના ૧૧ મોટા દેશો આવા 'કાર્ડ યુરો'નો ઉપયોગ કરતા હતા. યુરોની સફળતાને પગલે એક પછી એક દેશો યુરો ઝોનમાં જોડાતા ગયા. આ દરમિયાન ગ્રીસે ૧૯મી જૂન, ૨૦૦૦ના રોજ પોતાનું મૂળ ચલણ ડ્રાચમા બંધ કરીને યુરોને સંપૂર્ણપણે અપનાવી લીધું. એ વખતે મોનેટરી યુનિયન માટે જરૃરી આર્થિક નિયમનના મુદ્દા હાંસિયામાં ધકેલાવાની શરૃઆત થઈ ચૂકી હતી. એ વખતે આખા યુરો ઝોનની નાણાકીય નીતિ યુરોપિયન સેન્ટ્રલ બેંક કરતી હતી. બીજી તરફ, ઈયુના તમામ સભ્ય દેશો પોતપોતાની નાણાકીય નીતિ અને બજેટ મુજબ ચાલતા જ હતા.
યુરોની પહેલી જંગી ચૂકવણીની અસર
વર્ષ ૧૯૯૦માં પશ્ચિમ અને પૂર્વ જર્મનીનું એકીકરણ થયું. આ દરમિયાન અત્યંત સમૃદ્ધ પશ્ચિમ જર્મનીએ વર્ષ ૧૯૯૦થી ૨૦૧૦ સુધી પૂર્વ જર્મનીના આધુનિકીકરણ માટે આશરે ૧.૬ હજાર અબજ યુરોની ચૂકવણી કરી. આ ભંડોળનો ઉપયોગ પૂર્વ જર્મનીએ માર્ગ-મકાન અને ફેક્ટરીઓ બાંધવા જેવા માળખાગત વિકાસની સાથે સાથે સરકારી સ્ટાફને પગારો, પેન્શન વગેરે ચૂકવવામાં પણ કર્યો. પૂર્વ જર્મનીને ફક્ત દસ વર્ષના ટૂંકા ગાળામાં મળેલી આ જંગી આર્થિક સહાયની ભરપૂર મદદ મળી અને એ પણ પશ્ચિમ જર્મનીના અર્થતંત્ર સમકક્ષ આવી ગયું. વર્ષ ૧૯૯૦થી ૧૯૯૫ દરમિયાન જર્મનીની લેબર કોસ્ટમાં ૧૭.૬ ટકાનો વધારો થયો હતો. એ વખતે યુરો ઝોનનું અર્થતંત્ર પણ લેબર કોસ્ટના ખર્ચને પગલે ૧૧.૫ ટકાની સરેરાશ એવરેજથી વિકસ્યું. જોેકે, લેબર કોસ્ટ ઊંચી આવવાના કારણે જર્મનીની નિકાસને મોટું નુકસાન થયું કારણ કે, જર્મની જેવા જ ઉત્પાદનો આંતરરાષ્ટ્રીય બજારમાં નીચા ભાવે ઉપલબ્ધ હતા, પરંતુ જર્મની ઊંચા ઉત્પાદન ખર્ચને કારણે ઓછી કિંમતે નિકાસ કરી શકે એમ ન હતું. આ સંજોગોમાં જર્મનીનો જીડીપી વર્ષ ૧૯૯૧-૯૩ દરમિયાન ઘટયો અને બેકારી દર પણ ૪.૨ ટકાથી વધીને ૮.૨ ટકા થઈ ગયો.
આમ, એક થઈ ગયેલા જર્મની સામે પણ મોટા આર્થિક પડકારો સર્જાવાની ધીમી શરૃઆત થઈ. એમાંથી બહાર આવવા જર્મનીએ આર્થિક સુધારાની ગતિ તેજ કરી, જેમાં પગાર-ભથ્થાંની ચૂકવણીનું આધુનિકીકરણ પણ સામેલ હતું. વર્ષ ૧૯૯૩થી ૨૦૦૦ દરમિયાન સરકારી કર્મચારીઓ પર ખર્ચાતા નાણામાં એક ટકાનો ઘટાડો થયો. એની અસર પ્રાઈવેટ ક્ષેત્ર પર પણ થઈ અને તેમણે પણ લેબર કોસ્ટ ઘટાડવા 'કોસ્ટ કટિંગ' ચાલુ કર્યું. આ સ્થિતિમાં બેકારીનો દર સતત વધતો ગયો. કોસ્ટ કટિંગને પગલે પ્રાઈવેટ ક્ષેત્રની લેબર કોસ્ટ વર્ષ ૧૯૯૫થી ૨૦૦૦ વચ્ચે ૩.૫ ટકા ઘટી ગઈ. એના કારણે વર્ષ ૧૯૯૩થી ૨૦૦૦ વચ્ચે જર્મનીના જીડીપીમાં નિકાસનો હિસ્સો ૩૩ ટકાથી ઘટીને ૨૨ ટકા થઈ ગયો. આમ, જર્મનીની વૈશ્વિક નિકાસ આશરે સાડા ત્રણ ટકા ઘટી ગઈ.
ગ્રીસ પર કારમો ઘા પડયો કેવી રીતે?
વર્ષ ૧૯૯૯માં યુરોપિયન યુનિયનનું મોનેટરી યુનિયન ચાલુ થયા પછી યુરોનો સૌથી મોટો લાભ જર્મનીએ લીધો. યુરો ઝોને યુરો અપનાવી લીધો હોવાથી કરન્સી માર્કેટની અફડાતફડીનું 'વેપારી જોખમ' બિલકુલ દૂર થઈ ગયું હતું. યુરોપિયન રાષ્ટ્રો એકબીજા સાથે ખૂબ સરળતાથી વેપાર કરી શકતા હતા કારણ કે, ખરીદી કે વેચાણ માટે યુરોમાં જ ચૂકવણી થતી હતી. જોકે, યુરો જેમ જેમ યુરો ઝોનમાં ફેલાતું ગયું એમ એમ ખબર પડી કે, જે દેશ ઓછામાં ઓછા ઉત્પાદન ખર્ચે ચીજવસ્તુઓ બનાવે તેની યુરોપના બધા દેશોમાં ઈજારાશાહી રહે. હવે બધા જ દેશોએ યુરોમાં જ ખરીદી કે વેચાણ કરવાનું હોવાથી કરન્સી માર્કેટનો લાભ પણ ના મળે. જેમ કે, અમેરિકામાં દાંતની સારવાર વધુ સારી થાય છે અને ભારતમાં પણ. આમ છતાં, અમેરિકનો દાંતની સારવાર માટે ભારત આવે છે કારણ કે, અહીં તેમણે રૃપિયામાં ચૂકવણી કરવાની હોવાથી સારવાર તેમને પ્રમાણમાં સસ્તી પડે છે. આ કારણોસર પશ્ચિમી દેશોના પ્રવાસીઓ ભારત આવે ત્યારે સારવાર કરાવવાની હોય તો તે પણ કરાવી લે છે.
યુરોપિયન દેશોમાં યુરો આવી ગયા પછી જે દેશ સૌથી સારા પગાર અને ભથ્થાં આપે ત્યાં લેબર ફોર્સ જતો રહે. પરંતુ આવું થયું નહીં કારણ કે, કોઈ પણ દેશના લોકોએ વર્ક વિઝા લઈને અન્ય દેશમાં જવું એટલું સરળ ન હતું. આ મુશ્કેલીનો ઉકેલ મોનેટરી યુનિયન લાવી શકે એમ હતું, પરંતુ એ પોલિટિકલ યુનિયન નહીં હોવાથી તેની સ્થિતિ દાંત-નહોર વિનાના સિંહ જેવી હતી. આમ, લેબર ફોર્સ વિના સૌથી કફોડી સ્થિતિ ઉદ્યોગ જગતની થઈ હતી.
આ મુદ્દો સમજવા એક ઉદાહરણ જોઈએ. દાખલા તરીકે નેવુંના દાયકામાં જર્મનીમાં પગાર-ભથ્થાં ખૂબ નીચા હતા અને તેમાં વધારો પણ ધીમી ગતિએ થઈ રહ્યો હતો, જ્યારે ગ્રીસમાં પગાર ધોરણો સારા હતા અને તેનો વિકાસ દર પણ ઊંચો હતો. આ કારણોસર જર્મનીના ઉદ્યોગજગતને ભરપૂર ફાયદો મળતો હતો કારણ કે, જર્મન ચીજવસ્તુઓનો ઉત્પાદન ખર્ચ નીચો હોવાથી યુરોપના બજારોમાં જર્મની સામે ગ્રીસના ઉત્પાદનો ટકી નહીં શકતા. ગ્રીસમાં લોકોના પગાર ઊંચા હોવાથી તેની વસ્તુઓ પણ મોંઘી હતી. જર્મની યુરો ઝોનના મુક્ત વેપારનો લાભ લેતું અને ગ્રીસમાં જઈને ચીજવસ્તુઓ બજારમાં મૂકતું. એટલે ગ્રીક લોકો પણ પોતાના જ દેશમાં બનેલી ચીજવસ્તુઓ નહીં પણ જર્મન મેડ ચીજવસ્તુઓ ખરીદતી. ગ્રીસના અર્થતંત્ર પર આ કારમો ઘા હતો.
મોનેટરી યુનિયન 'પોલિટિકલ' બન્યું
મોનેટરી યુનિયનની સ્થિતિ લાંબો સમય 'ખરાબ' ન રહી અને તે પોલિટિકલ એટલે કે રાજકીય રીતે મજબૂત યુનિયન બન્યું. હવે જર્મન લેબર ફોર્સ નોકરી કરવા ગ્રીસ જઈ શકતા હતા. જર્મન કંપનીઓ પણ લેબર ફોર્સને ગ્રીસ જતો રોકવા પગાર વધારવા મજબૂર થઈ. બીજી તરફ, ગ્રીસની કંપનીઓ સસ્તા જર્મન સ્ટાફનું લોહી ચાખી ગઈ. જર્મનીના લાખો અસંતોષીઓ પગારની લાલચ પછીયે ગ્રીસ જતો રહ્યો. આટલી અફડાતફડી પછી જર્મની અને ગ્રીસના અર્થતંત્રો માંડ સંતુલિત થયા હતા. હજુ પણ જર્મન કંપનીઓનો ઉત્પાદન ખર્ચ ગ્રીસ કરતા પ્રમાણમાં નીચો જ હતો. પરંતુ વર્ષ ૨૦૦૦થી ૨૦૦૯ સુધી જર્મનીની નિકાસ માંડ ૦.૫ ટકા જ વધી હતી.
આ સમયગાળામાં વૈશ્વિક નિકાસમાં ૧૧.૬ ટકા ઘટાડો થયો હતો પણ જર્મની સહી-સલામત હતું. વર્ષ ૨૦૦૮માં જર્મનીના જીડીપીમાં નિકાસનો હિસ્સો ૪૮ ટકા હતો. આ ફૂલગુલાબી ચિત્ર નીચી લેબર કોસ્ટને જ આભારી હતું. જર્મનીની નિકાસ વર્ષ ૨૦૦૦થી ૨૦૦૮ સુધી ૧૫૦ ટકા વધીને ૧.૫ હજાર અબજે પહોંચી ગઈ હતી. જોેકે, નિકાસમાં ૧૫૦ ટકાના વધારા પછીયે લોકોના પગારધોરણોમાં માંડ ૧૧ ટકાનો વધારો થયો હતો. જર્મનીના પગારધોરણો યુરો ઝોનની સરેરાશથી પણ ૧૫ ટકા ઓછા હતા, જ્યારે પિગ્સ દેશોથી આ આંકડો ૩૬ ટકા નીચો હતો. યુરોપમાં પોર્ટુગલ, આયર્લેન્ડ, ઈટાલી, ગ્રીસ અને સ્પેન સમૂહ 'પિગ્સ' તરીકે ઓળખાય છે. એક અંદાજ પ્રમાણે, ગ્રીસમાં ઉત્પાદિત કોઈ પણ ચીજની કિંમત જર્મની કરતા ૩૦ ટકા વધારે રહેતી. આ દરમિયાન મુક્ત યુરો ઝોનમાં ગ્રીસની આયાત તેની નિકાસ કરતા અનેકગણી વધતી ગઈ. આમ, મોનેટરી યુનિયને લેબર ફોર્સની મુક્ત આવનજાવનનો પણ ગ્રીસને ફાયદો ના મળ્યો.
એક થિયરી પ્રમાણે, કોમન કરન્સીનો વિચાર મૂળમાંથી જ ખોટો છે. બેથી વધુ દેશોની કોમન કરન્સીથી લાભ થવાના બદલે નુકસાન વધુ થાય છે અને જેને ફાયદો થાય છે એને અન્ય દેશના અર્થતંત્રના ભોગે ફાયદો થાય છે. કોમન કરન્સીના તરફદારોનું કહેવું છે કે, તમામ અર્થતંત્રોને ફાયદો થાય એવી રીતે આયાત-નિકાસ અને લેબર ફોર્સને લગતા નીતિનિયમો બનાવી શકાય, પરંતુ કોમન કરન્સીનો અમલ અત્યંત જટિલ પ્રશ્નોનું સર્જન કરતા હોવાથી તેના નીતિનિયમો બનાવીને અમલમાં મૂકવા જ લગભગ અશક્ય હોય છે.

ઓઇલ કંપનીઓની અઢળક કમાણી પરંતુ ત્યાંની પ્રજાનું જીવન કંગાળ

વિષુવવૃત્તિય ગીનીમાં પશ્ચિમની

ગીનીમાં સરમુખત્યારશાહી વિષુવૃત્તિય ગીની આફ્રિકા ખંડનો એક નાનકડો દેશ છે. ૨૦૧૩માં તેની વસતી સાડા સાત લાખની હતી. તેના નામ પ્રમાણે તે વિષુવૃત્ત પર આવેલો છે. ૧૯૬૮માં તે સ્વતંત્ર થયો તેના પર સ્પેનની હકુમત હતી અને હજી પણ તેની સત્તાવાર ભાષા સ્પેનીશ છે. ૧૯૬૮માં સ્વતંત્રતા મળ્યા પછી ૧૯૭૦માં માર્કોસ ન્યુગેમાએ દેશમાં માત્ર એક રાજકીય પક્ષની સરકાર રચી. ૧૯૭૨માં માર્કોસ દેશના જીવનભરના પ્રેસિડેન્ટ બની ગયા. તેમણે વિરોધી લોકોને મારી નાખ્યા. ઇ.સ. ૧૯૭૫માં તેમને ઉથલાવવાનો પ્રયત્ન કરતા ૧૫૦ લોકોની કત્લેઆમ કરી નાખી.
બ્યુબી નામની લઘુમતી ટ્રાઇબના હજારો લોકોને મારી નાખ્યા આને જેનોસાઇડ કહેવાય. દેશ ભાંગી પડયો કારણ કે કુશળ કારીગરો, ટેકનિશિયનો અને વધુ કુશળ કામ કરનારા વિદેશીઓ દેશ છોડીને ભાગી ગયા. તે પછી માર્કોસને ઓબીઆન્ડા નામના નેતાએ ઉથલાવી પાડયા અને મારી નાખ્યા.
વિદેશી ઓઇલ કંપનીઓનું આગમન ઇ.સ. ૧૯૯૬માં અમેરિકન કંપનીએ આ દેશમાં ખનિજ તેલ ખોળી કાઢ્યું, તેલના કૂવાઓ ખોદ્યા તે પછી દેશમાં અર્થકારણ ઝડપી બન્યું. ટ્રાન્સપરન્સી ઇન્ટરનેશનલે આ દેશને જગતના સૌથી વધુ ભ્રષ્ટ બાર દેશોમાંનો એક ગણ્યો છે. આ દેશનો માનવ અધિકારનો રેકોર્ડ બહુ જ ખરાબ છે. ૧૯૬૮માં આ દેશે સ્પેન પાસેથી સ્વતંત્રતા મેળવી તે પહેલા એ કોકો, કોફી અને લાકડાની નિકાસ કરનારો દેશ હતો પરંતુ હવે તે ખનિજ તેલની પણ મોટે પાયે નિકાસ કરે છે. વર્ષોથી આ દેશના પ્રેસિડેન્ટ ઓબીઆંન્ગ છે. પુષ્કળ ભ્રષ્ટ અને ક્રૂર છે પણ અમેરિકાના મિત્ર છે. કારણ કે તેમના દેશમાં અમેરિકન ઓઇલ કંપનીઓ કામ કરે છે જેને લીધે દેશની આવકમાં ગંજાવર વધારો થયો છે. ખનિજ તેલના ધંધાના કારણે હવે આ દેશમાં એકમાત્ર ઇન્ટરનેશનલ એરપોર્ટની રચના થઈ છે. આ દેશમાં નસીબ અજમાવવા, બ્રિટીશ, ફ્રેંચ, જર્મન વગેરે કાયમી વસવાટ કરવા આવ્યા છે. થોડાક ઇઝરાઇલી, મોરક્કન અને ભારતીયો પણ આવ્યા છે. ઇ.સ. ૨૦૦૦માં આ દેશની માથાદીઠ આવક ૨૮૦૦ ડોલર્સ હતી તેમ છતાં તેની વસતીના લગભગ ૭૭ ટકા લોકો ગરીબીની રેખા નીચે જીવે છે અને સરાસરી જીવન આવરદા માત્ર ૫૩ વર્ષ છે. ૨૦૦૦માં તેની માથાદીઠ આવક જે માત્ર ૨૮૦૦ ડોલર્સ હતી. ઇ.સ. ૨૦૧૩માં તે જબરજસ્ત વધીને ૧૪,૩૨૦ ડોલર્સ થઈ ગઈ પણ દેશમાં ઉપર જોયું તેમ ૭૭ ટકા લોકો ગરીબીની રેખા નીચે જીવે છે. દેશની સમૃદ્ધિનો લાભ ત્યાંના રાજ્યકર્તાઓ અને વિદેશીઓ લે છે.
જબરજસ્ત અસમાનતા ઃ આ દેશમાં સંપત્તિ અને આવકની અસમાનતા પુષ્કળ વધારે છે, નહીં તો ૭૭ ટકા લોકો ગરીબીની રેખા હેઠળ ક્યાંથી જીવતા હોય ? દેશના નેતાઓ નિર્દયી સરમુખત્યારો છે. જેમાં વિરોધીઓની કત્લેઆમ ચલાવે છે. દેશની મોટા ભાગની સંપત્તિ આ સરમુખત્યાર અને તેના કુટુંબીજનો અને મળતિયાઓ લૂંટી લે છે. વિરોધીઓ આતંકિત (ટેરરાઇઝ્ડ) થઈ ગયા છે. મોટા ભાગના લોકો ઝોંપડપટ્ટીમાં નળના પાણીની અને ગટરની સવલતો વિના જીવે છે. તેમાંના ઘણા તો નાના નાના ફેરિયા કે નાના દુકાનદારો છે. ઘણાં અનાજ અને ભંગાર વીણે છે. આ દેશમાં તેલનો જથ્થો ખૂબ મળ્યો હોવાથી તેનો આર્થિક વૃદ્ધિદર ઉંચો રહ્યો છે ભવિષ્યમાં પણ ઉંચો રહેશે. મોટા ભાગની તેલ કંપનીઓ અમેરિકાની છે આ કંપનીઓ (અમેરિકાની અને અન્ય ધનિક દેશોની) એ દેશની સરમુખત્યાર સરકાર સાથે સમજૂતી સાધી છે. કંપનીમાં કામ કરનારા લોકો (મોટા ભાગના વિદેશીઓ) પોતાના વિસ્તારમાં ઠાઠથી સારા મકાનોમાં રહે છે. જ્યારે દેશવાસીઓ ઝૂંપડામાં રહે છે. આ કંપની ઘણો નફો કરે છે અને પોતાની મિલકત સચવાય તેથી રાજ્યને મદદ કરે છે. વળી ઓઇલ ક્ષેત્રમાં કામ કરનારા કુશળ કારીગરો (ટેકનિશિયનો) પણ સારી રીતે જીવે છે. વૉશિંગ્ટનમાં ઓઇલ લોબી તેના રાજ્યકર્તાઓને સમજાવે છે કે, અમેરિકન બિઝનેસ આ દેશમાં સારી કામગીરી કરી રહી છે. જ્યારે અમેરિકામાં જ્યોર્જ બુશ પ્રેસિડેન્ટ હતા ત્યારે તેમણે આ દેશમાં અમેરિકન એમ્બેસીની પણ સ્થાપના કરી હતી. જ્યોર્જ બુશના સમયમાં ખનિજ તેલની લોબી ઘણી શક્તિશાળી હતી. આ દશમાં માનવ અધિકારોનું ધોરણ તદ્દન નીચું હોવા છતાં અમેરિકાને તેની પડી નથી. હવે નવા બંધારણ હેઠળ કોઈ જીવનભરનો પ્રેસિડેન્ટ ના થઈ શકે તેવી જોગવાઈ છે. અત્યારના પ્રેસિડેન્ટની મુદત ઇ.સ. ૨૦૧૬માં પૂરી થાય છે પછી પણ તેઓ પ્રેસિડેન્ટ રહેવા માગે છે. તેમના મત મુજબ તેઓ ઘણા વર્ષો પ્રેસિડેન્ટ રહ્યા પછી નવા બંધારણ પછી તેઓને નવેસરથી પ્રેસિડેન્ટ બનવાનો હક્ક છે.
નિરીક્ષણો ઃ ઉપરના કેસ સ્ટડી ઉપરથી ઘણી બાબતો સ્પષ્ટ બને છે. અમેરિકન કે યુરોપની કંપનીઓ જ્યાં જ્યાં તેલ મળે કે ખોળી કાઢે ત્યાં ધસી જાય છે અને પુષ્કળ નફો કરે છે. તેમની દલીલ એવી છે કે અમે પોતે જ ખનિજ ઓઇલના ક્ષેત્રો માટે જબરજસ્ત મૂડીરોકાણ કર્યુ છે. ટેકનિકલ કુશળતા જોઈએ તે પણ અમે જ પૂરી પાડીએ છીએ. તો પછી અમે નફો કેમ ના કરીએ ? અમે તે દેશના રાજકારણમાં પડવા માંગતા નથી પણ રાજકારણીઓ અમને કાઢી ન મૂકે તે માટે તેમને મનાવી લઈએ છીએ. વળી આ દેશમાં કુશળ કારીગરો જ નથી તેથી અમારે તેઓને અન્ય દેશોમાંથી જ સારા પગારે લાવવા પડે છે. આ દેશના રાજકર્તાઓ અનર્ગળ ભ્રષ્ટાચાર કરે છે અને પુષ્કળ વિરોધીઓને જેલમાં પૂરી ટોર્ચર કરે કે મારી નાખે છે પણ તેમાં અમે શું કરી શકીએ ? અમે અહીં વેપાર કરવા આવ્યા છીએ, રાજકારણ ખેલવા નથી. આ દેશના સરમુખત્યારો અમારી સંપત્તિ લૂંટી લેતા નથી કારણ કે એમની પાસે ઓઇલ કંપનીઓ મેનેજ કરવાની કોઈ કુશળતા નથી પરંતુ આ દલીલ ચાલી શકે તેમ નથી. કુશળતા કેળવી શકાય છે ભારતે તે કેળવી છે કે નહીં ? ખનિજ તેલની આવકનો સિંહ ભાગ આ કંપનીઓ લઈ જાય છે તેના બદલામાં થોડાક પ્રતીકાત્મક રસ્તાઓ બાંધી આપે કે થોડી શાળાઓ ઊભી કરે તે પૂરતું નથી તેનાથી આ ગરીબ દેશમા મૂળભૂત સુધારા આવી શકે નહીં. ગરીબો તો ગરીબ જ રહેશે. કારણ કે કુશળતા વધારવાની સવલતો આ દેશમાં ઊભી થઈ નથી અને માત્ર સાડા સાત લાખની વસ્તી ધરાવતા આ રાજ્યના રાજકર્તાઓ પુષ્કળ ધન પોતાના અંકે કરી લે છે. વળી તે ઉપરાંત એક મુદ્દો એ છે કે આફ્રિકાના દેશોમાં લોકશાહીની પરંપરા ઊભી થઈ નથી. જ્યાં યુગાન્ડાના ઇદી અમીનને પણ ભુલાવે એવા ક્રૂર સરમુખત્યારો ઉભા થાય છે. તેઓ જનતાને લૂંટે છે આ બધું જોયા પછી ભારતમાં લોકશાહી (ભલે ત્રૂટિપૂર્ણ હોય) છે તેનાથી એક પ્રકારની નિરાંતની લાગણી થાય છે.
છેલ્લે એક વાત ભૂલવાની નથી ભારતની પણ મોટી કંપનીઓ આફ્રિકા ખંડમાં ખનિજનું ઉત્ખનન કરે છે. ખનિજ ક્ષેત્રની માલિકી પણ ધરાવે છે. ભવિષ્યમાં ભારતની અનેક કંપનીઓ બહુરાષ્ટ્રીય બનશે અને આફ્રિકાના સંશાધનોનો ઉપયોગ કરશે અને ભારતને સમૃદ્ધ કરશે. આ બાબત ઇચ્છવા યોગ્ય છે કે નહીં તે ચર્ચા માંગી લે છે. પશ્ચિમની કંપનીઓ અન્ય દેશનું શોષણ કરે છે પણ ભારતની મોટી કંપનીઓ ના કરે એવું માનવાની જરૃર નથી. તક મળતા દરેક જૂથ કે પ્રજા બીજા અસહાય જૂથ કે અસહાય દેશનું શોષણ કરે છે. તેને અટકાવવા શોષિત લોકો કે જૂથોએ 'એમ્પાવરમેન્ટ' થવું પડે. તેમણે જ પહેલ કરવી પડે કારણ કે શોષણખોરો શોષિત પ્રજા માટે કોઈ સહાનુભૂતિ ધરાવતા નથી.

ભૂતકાળની ભૂતાવળો

સરકારી નોકરીમાં મહત્ત્વના હોદ્દેથી પરવારી ઉતરેલા અમલદારો તેમનાં સંભારણાં લખે ત્યારે વિવાદ ન થાય એવું ભાગ્યે જ બને. તેમને પુસ્તક લખવાનું મન ત્યારે જ થાય, જ્યારે તેમને કશું કહેવાની-જણાવવાની ચટપટી જાગી હોય અને નોકરી દરમિયાન તેની પર કાબૂ રાખીને બેઠા હોય. એમાં પણ ભારતની જાસુસી સંસ્થા 'રીસર્ચ એન્ડ એનાલિસિસ વિંગ'ના વડા તરીકે કામ કરી ચૂકેલી વ્યક્તિ જ્યારે અને જેટલું પણ મોં ખોલે, ત્યારે ધુમાડા અને આગ નીકળે જ. 'રો'ના સૌથી નામાંકિત અને સૌથી સફળ ગણાયેલા વડા રામનાથ કાઓનું મોં આજીવન બંધ રહ્યું. તેમને ઘણું બધું કહેવાનું હતું. 'રો'ની સ્થાપનાથી માંડીને બાંગલાદેશના સર્જનમાં 'રો'નો ફાળો તથા આંતરરાષ્ટ્રિય સ્તરે 'રો'ની કામગીરી વિશે કાઓ પાસે રહેલી માહિતી કેવી માર્કાની હોય, એ કલ્પી શકાય એવું છે. કાઓએ આ બધું લખી પણ રાખ્યું. છતાં તેને પ્રકાશિત કરવાથી દૂર રહ્યા. પોતાના મૃત્યુ પછીનાં અમુક વર્ષે જ એ લખાણ પ્રકાશિત કરવાની તેમની સૂચનાનું કડક પાલન થયું. પરંતુ વાજપેયી વડાપ્રધાન હતા ત્યારે 'રો'ના વડા તરીકે ફરજ બજાવનાર એ.એલ.દુલાત લાંબો સમય ચૂપ ન રહ્યા. તેમના પુસ્તક 'કાશ્મીર ઃ ધ વાજપેયી યર્સ'થી કેટલાક જૂના વિવાદો નવેસરથી ધુણવા લાગ્યા છે.
દુલાતના જણાવ્યા પ્રમાણે, ઇન્ડિયાન એરલાઇન્સના વિમાનનું ત્રાસવાદીઓએ અપહરણ કર્યું અને તેના મુસાફરોને મુક્ત કરવા માટે એનડીએ સરકારે ખતરનાક ત્રાસવાદી મસુદ અઝહરને છોડી મૂકવો પડયો, એ પ્રસંગે સરકારની નિર્ણયશક્તિ ઓછી પડી. તેમના મતે, અપહૃત વિમાન પહેલાં અમૃતસર વિમાનમથકે ઉતર્યું, ત્યારે તેને ત્યાં જ રોકી પાડવા માટે પંજાબ પોલીસ સક્રિય બની ચૂકી હતી. પંજાબ પોલીસ પાસે વિમાનને નિષ્ક્રિય બનાવી દઇ શકે એવા કમાન્ડો હતા. પરંતુ સરકાર તરફથી એ પ્રકારના કોઇ સ્પષ્ટ આદેશ અપાવાને બદલે ચર્ચાઓ થતી રહી અને વિમાન અમૃતસરથી ઉડીને લાહોર-દુબઇ થઇને કંદહાર પહોંચી ગયું. ત્રાસવાદીઓને છોડવાના મુદ્દે જમ્મુ કાશ્મીરના મુખ્ય મંત્રી ફારુક અબ્દુલ્લા બહુ નારાજ હતા અને દુલાતે લખ્યું છે કે અબ્દુલ્લાએ તેમની સામે (ગુસ્સામાં આવીને) ઘણા બૂમબરાડા કર્યા અને પછી રાજ્યપાલને મળવા ચાલ્યા ગયા. દુલાતના જણાવ્યા પ્રમાણે, ફારુક રાજીનામું આપવા માગતા હતા પણ રાજ્યપાલે ઉત્તમ સ્કૉચ અને થોડી વાતોચીતો કરીને ફારુકને ટાઢા પાડયા અને રાજીનામું આપતાં રોક્યા.
ગુજરાતમાં ૨૦૦૨ની કોમી હિંસા વિશે દુલાતે વાજપેયીનું ખેદ-વાક્ય નોંધ્યું છે કે 'વો હમારેસે ગલતી હુઇ હૈ.' વર્ષ ૨૦૦૪માં થયેલી ચૂંટણીમાં એનડીએનો પરાજય થયો ત્યારે પણ દુલાતના જણાવ્યા પ્રમાણે, વાજપેયીએ ગુજરાતની 'ગલતી'ને યાદ કરી હતી અને તેમના ચહેરા પર ઉદાસી છવાઇ ગઇ હતી. વાજપેયીની પાકિસ્તાનના તત્કાલીન પ્રમુખ મુશર્રફ સાથે આગ્રામાં બેઠક યોજાઇ ત્યારે તેમની મંત્રણાઓ સફળ બને એવી પૂરી સંભાવના હતી. વાજપેયી સરકારમાં ભારે દબદબો ધરાવતા સુરક્ષા સલાહકાર બ્રિજેશ મિશ્રા મંત્રણાઓ બાબતે બહુ આશાવાદી હતા. પણ આગલી સાંજે બધા નેતાઓ સાથેની મુલાકાત વખતે, દુલાતના નોંધ્યા પ્રમાણે, ગૃહમંત્રી અડવાણીએ મુશર્રફને દાઉદ ઇબ્રાહિમ વિશે પૂછપરછ કરતાં મુશર્રફ ઉખડી ગયા અને મંત્રણાઓનું વાતાવરણ બગડી ગયું. સરવાળે મંત્રણાઓ નિષ્ફળ ગઇ.
દુલાતના પુસ્તકમાં અને તેમની મુલાકાતોમાં જાહેર થયેલા આવા ઘણા મુદ્દાને લઇને કૉંગ્રેસે વર્તમાન સરકાર સામે રાબેતા મુજબ ટીકાનો મારો ચલાવ્યો છે. ખાસ કરીને, કંદહાર અપહરણકાંડમાં ત્રાસવાદીઓને છોડી મૂકવાનું પગલું અને ગુજરાતની કોમી હિંસા ફરી એક વાર કૉંગ્રેસ માટે હાથવગાં બન્યાં છે. કંદહારકાંડ વખતે સરકારની ભૂમિકા વિશે બેશક મતભેદ હોઇ શકે છે અને કૉંગ્રેસની સરકારના રાજમાં એ બનાવ બન્યો હોત, તો આ જ ભાજપી નેતાઓ કૂદી કૂદીને રાષ્ટ્રવાદના નામે કૉંગ્રેસના માથે છાણાં થાપતા હોત. કૉંગ્રેસની મુશ્કેલી એ છે કે તેના પ્રવક્તાઓની વાતનો મુદ્દો ગમે તેટલો સાચો હોય તો પણ એ તેમના મોઢેથી શોભતો નથી. ગુજરાતની કોમી હિંસાના મુદ્દે વડાપ્રધાન પર આક્રમણ માટે આતુર કૉંગ્રેસ પહેલાં એ વાતનો તો જવાબ આપે કે કાળા બોગદા જેવા એ સમયગાળામાં કૉંગ્રેસે શું કર્યું હતું? અને ત્યાર પછીના દિવસોમાં પણ કેન્દ્રમાં પોતાની સરકાર હોવા છતાં, કૉંગ્રેસ કેમ ન્યાયની લડતના પક્ષે ભાગ્યે જ દેખાઇ?
એક સમયના વરિષ્ઠ પત્રકાર-તંત્રી એમ.જે.અકબરે ભાજપના બચાવમાં ઉતરવું પડેે અને રીઢા રાજકારણીના અંદાજમાં દલીલો કરવી પડે, એ આમ તો નિશ્ચિત થઇ ચૂકેલી, છતાં જ્યારે પણ થાય ત્યારે નવેસરથી કરુણતા જગાડતી વાસ્તવિકતા છે. અકબર કોમી હિંસામાં તત્કાલીન મુખ્ય મંત્રી (હાલના વડાપ્રધાન)ને ક્લીન ચીટ મળી ગયાની અને એકેય અદાલતમાં તેમનો ગુનો પુરવાર ન થયો હોવાની વાત કરેે અને એમ કહે કે કૉંગ્રેસરાજમાં થયેલાં હુલ્લડો વિશે આવી તપાસ થઇ હોત તો તેના ઘણા નેતાઓ જેલમાં હોત--ત્યારે એટલો જ વિચાર આવે છે કે અકબર જેવા એક સમયના સજ્જ વિચારનારાનું પક્ષીય રાજકારણમાં ગયા પછી કેવું પતન થાય છે.
Source:[Gujarat samchar]

The court is still in session

Judicial delay must be discussed in the public sphere and not just as an internal, administrative matter to get a methodical solution

In 1984, Saeed Mirza made a movie called Mohan Joshi Haazir Ho about an elderly gentleman who spends many years and all his savings in a court battle against a better-funded, better-connected landlord. Look into India’s database and, 31 years later, you may find Mohan Joshi's case still going on. Recent Bollywood movies about the courts blithely ignore the one thing that progress has not changed: judicial delay.

In the ordinariness of courtrooms, there seems to be only the drama of patience. Litigants wait for months or years to be heard. Alleged criminals spend more time awaiting trial than their crimes would mandate, unscrupulous participants leverage a system designed to be fair and transparent to delay their cases and defer punishment. People with little or no means have to spend lifetimes and small fortunes to see their legal battles through in court. The courtroom as maidan-e-jung is a relevant metaphor, but in real life, it is an ultra slow motion battlefield.

Statistics show that there is a staggering number of cases being heard across the judiciary, and it is now cliché that justice, in being delayed, is denied. Even Article 21 of the Constitution has been read to include the right to a speedy trial, and quick justice is now considered indispensable. However, as a common aphorism goes, the course of justice often prevents it.

Why the delay?

The truly unfortunate issue of the problem is that nobody really knows why there is so much delay. Why does the legal process take so much time? Why does a petitioner need to appear in front of a judge for all of 10 seconds, only to be recalled a few months later?

There have been a number of informed, even scholarly initiatives, to identify the factors for delay. Most of them have been focussed studies using a small set of cases and data from the courts themselves.

Even the report by the 245th Law Commission states that there is no scientific data available to analyse the problem meaningfully.

This non-availability of a large enough set of data has hampered wide-ranging and meaningful analysis. As a response to the problem of lack of data, The Rule of Law Project at Daksh, an initiative that works with quantitative research to map the administration of justice in India, is putting together a database of all pending cases in a searchable, reportable online format. All the data is already available in the public domain, but Daksh is collating the data to make it easily accessible to interested parties who can use it to address and perhaps solve the problem.

Currently, our data for 10 High Courts includes 5,66,000 cases and 26,87,362 hearings. Each court has an average of 22,000 hearings a day. Every judge hears roughly 70 cases a day, which would be about 350 a week. This means that a judge gets about six minutes to hear each case.

On an average, it takes between 1,000 and 1,600 days for a case (in our database) to be disposed of — not court days but calendar days. That is roughly three to five years per case. However, for cases pending in the system, Daksh is unable to ascertain whether this trend will continue or whether the average figure will increase. And we are only beginning to collect the data.

From our database, we see that the oldest case in the system has been in the High Court of Jharkhand since January 1, 1958. At 57 years, this case appears to be nearly as long as the average life expectancy of an Indian. It has been around for so long that the High Court of Jharkhand, whose jurisdiction the case is currently under, was 32 years away from coming into existence when this case was filed in 1958. Of course, this may be an outlier case, but it is symptomatic of the deep malaise in the system.

Looking at ratios

One of the more worrying inferences from our recent work has been the ratio of case admissions to disposals. In some courts, nearly 2,000 new cases are admitted every day for every one case disposed. In the High Court of Gujarat, on a particularly challenging day, we saw 2,670 hearings, of which 1,827 were admissions of new cases. And that day, only two cases were resolved. Again, like the case from 1958, this may be an extreme example, but with an average Disposed-to-Admitted ratio of 1:50, we are most certainly not going to resolve the issue of pendency via small, incremental steps.

Need for a database

One of the secondary inferences that we have made is that an understanding of pendency and delay needs a coherent database that is standardised across the board. At the moment, each court is an island in the way it organises its information.

For example, take these simple questions: ‘What kinds of cases take three to five years to be disposed of?’ Or ‘Can public interest litigation be compared with company appeals?’ It is currently impossible to make this kind of analysis across courts. The types of cases across 24 High Courts are categorised in 2,553 different ways — which, if standardised, would be only 300 types of cases. A writ petition (which characterises cases dealing with citizen grievances with the state) is labelled in 120 different ways. Only if this information is standardised will we be able to meaningfully speak about the average number of days a particular type of case takes in court.

Judicial delay is not a problem solely for the state or for the judiciary. What matters is that cases be heard and dealt with in a timely manner, for the sake of the litigant. The issue needs to be discussed in the public sphere and not just as an administrative issue. So far, the litigant has mostly been excluded from the analysis.

What we hope is that our database will assist a wide-ranging analysis of the problem of pendency, and that this can include the social, political and economic fallouts of delayed justice. Judicial reform can be more effective if it is methodical and does not rely on random, on-the-fly solutions.

Kick-starting an economic revival

When Narendra Modi took oath as Prime Minister on May 26, 2014, there were great expectations from him making decisive moves to put the economy back in recovery mode and on to a high growth trajectory of a ‘10+’ per cent per year growth rate. It is ‘10+’ because the Finance Ministry had chosen to use Paasche’s Index instead of Laspeyres Index to calculate growth rate, which, under present inflationary conditions, will artificially raise growth rate figures (see Paul Samuelson and Subramanian Swamy, “Invariant Economic Index numbers and Canonical Duality”,American Economic Review , 1974, and alsoEconomic Journal , 1984 for the reasons.)

Hence, what I have been stating in the past, of a 10 per cent growth rate target as being desirable is now, by the Finance Ministry’s revaluation of index numbers, more than a 10 per cent target now, perhaps even 12 per cent.

The blueprint for such a recovery, to a ‘10+’ growth rate, had already been prepared before the general election, and the steps to be taken were documented by a committee of the Bharatiya Janata Party. Nitin Gadkari, now Union Minister for Road Transport, Highways and Shipping, had been entrusted with task. On his suggestion, I had collaborated with a number of committed intellectuals to produce a ‘Vision Document 2020’, a road map for Mr. Modi to implement as soon as he became the Prime Minister. These steps have still to be taken.

• Regressive markers

The regressive markers in the projected path of the economy today make it worrisome as these indicate that if not rectified soon, the Indian economy can go into a tailspin. Though these markers are a consequence of the disastrous tenure of the previous government, now nearly a year on, they cease to be a credible excuse.

Some of these markers are: the Basel III norms for banks (effective from 2018) which require Rs.2,40,000 crore for capitalisation. Moreover, to retain 51 per cent of the equity of public sector banks by the government, it will need, this financial year, Rs.1,21,000 crore. The 2015-16 Budget has provided for only Rs.11,200 crore, which is not even a tenth of this. With rising non-performing assets of banks, there is a risk of a banking crash much like the 1997-98 East Asian crash.

This year, the rainfall deficit affecting 67 per cent of the single crop farmers, will cause inflationary pressures and a substantial shortfall in production, thus causing more misery to the farmer. While rainfall is in nobody’s control, the economy, even today, lacks the necessary financial cushion to absorb the liabilities arising from crop failure and farmer destitution.

The rupee is on the edge of a fall as it happened in 2012-13. This is because there has been a large-scale sell-off or dumping of shares of Indian companies purchased by foreign investors earlier last year. Some foreign direct investment (FDI) companies have also pulled out. The fall in the rupee was a little moderated three months ago, but for the wrong reason: the increased inflow of funds from the subversive, corroding, money-laundering Participatory Notes (PN) derivative. But PNs are hot money derivatives and so can be pulled out anytime to cause a further devaluation of the rupee.

All these destabilising trends have had a profound impact on the stock market. One of these is in the form of market valuations now being well below the long-term average and even below the level in 2013. Therefore, it is no surprise that the top 10 corporate entities have reached a stage where their annual profits do not cover even their yearly debt repayments.

• Negative factors

While India has demonstrated impressive prowess in IT, biotechnology, automobile ancillaries and pharmaceuticals, and has also accelerated its growth rate to become the third largest nation in terms of GDP at PPP rates, nevertheless, it still has a backward, agricultural sector employing 62 per cent of the labour force and where farmers are ending their lives unable to repay their loans.

The Indian economy is also saddled with a national unemployment rate that is over 15 per cent of the adult labour force, and a prevalence of child labour arising out of nearly 50 per cent of children not making it to school beyond standard five, a deeply malfunctioning primary and secondary educational system, 300 million illiterates and 250 million people in a dire state of poverty.

Moreover, India’s educated youth is skill deficient, risk averse in attitude and largely unemployable in the cutting-edge manufacturing sector. According to Macaulay’s Minute on Education, our universities still produce clerks for government administration and not innovators of the future.

Besides these, India’s infrastructure is in a pathetic state, with frequent power breakdowns even in metropolitan cities, a dangerously unhealthy water supply system in urban areas, and a very poor road network where there are gaping holes even on the National Highways.

India’s infrastructure requires about $150 billion to make it world class, while the education system needs six per cent of GDP instead of 2.8 per cent today.

• Need for reform

These problems can be addressed only by comprehensive, second generation, systemic reform that makes the economy an efficient, competitive market oriented one that leverages our potentialities (such as our civilizational heritage of innovative intellect), and which minimises the inefficiency, squandering and corruption in the deployment of our vast resources.

India has much potential today to become a booming economy; it has a demographic dividend of a young population of average age of 28 years compared to China’s 35 years, the U.S.’s 38 years, Europe’s 46 years and Japan’s 49 years.

Internationally, Indian agriculture has the lowest yield in land and livestock-based milk products whose yield can easily be raised judging by the performance in experimental agricultural plots of the Indian Agricultural Research Institute (IARI) and the Indian Council of Agricultural Research (ICAR) and by also borrowing agricultural techniques from Israel. Indian agriculture and milk products are also internationally at a low cost of production. With proper infrastructure and packaging, India can certainly become a global player in agricultural exports.

Even though India is also gifted with a full 12 months a year of farm-friendly weather, it grows just one crop a year in over 75 per cent of arable land when it can grow three crops a year. It also has the advantage of a highly competitive, skilled labour force and low wage rates at the national level, the advantages of which have been already proved to the world by the outsourcing phenomenon. What is needed is a bold commitment of sufficient resources to harvest this potential.

An open competitive market system can find these resources as has been demonstrated in the auction of the 2G Spectrum licences if the quality of governance and accountability is improved.

A transparent policy regime, auctioning of natural resources (if it is used for commercial private enterprise), and the unearthing of the vast $1.5 trillion in black money stashed abroad will enable the government to marshal sufficient resources for a massive investment in a second generation economic reform while reducing the tax burden on people.

As an economist, the only advice I can give the Modi government is to take some steps that will raise the morale of the consumer and investor. That means income tax abolition and reducing the annual interest rate to nine per cent.

The good news is that the built-in potential in the economy is easy to tap for revival, as is the basic resilience of the Indian people to face any situation as demonstrated from past crises.

Only one year of the mandate has elapsed, so there is still time to make the necessary course correction and put India on a fast, 12 per cent growth trajectory.

સ્પોર્ટ્સમાં જાતીય શોષણ?

કેરળમાં ભારતીય સ્પોર્ટ્સ ઓથોરિટી કોમ્પ્લેક્સના એક વોટર સ્પોર્ટ્સ સેન્ટરની ચાર વિદ્યાર્થીનીઓ દ્વારા ઝેરી પદાર્થનું સેવન કરવાની ઘટનાએ સૌને ચકિત કરી દીધા છે. તેમાંથી એકનું મોત થઈ ચૂક્યું છે. પોલીસને ઘટનાસ્થળે એક આત્મહત્યાનો પત્ર મળ્યો છે. પોલીસે ઘટના પાછળ રેગિંગને મુખ્ય કારણ સ્વીકાર્યું છે, પરંતુ અલાપુઝા ખાતેના વોટર સ્પોર્ટ્સસેન્ટરની હોસ્ટેલમાં રહેતી આ વિદ્યાર્થીનીઓનાં પરિજનોએ કેટલાક સીનિયર ખેલાડીઓ પર તેમનું શોષણ કરવાનો આરોપ લગાવ્યો છે.

હોસ્ટેલ તંત્રનું કહેવું છે કે, ચારેય સગીર યુવતીઓએ એક લગ્ન સમારોહમાં દારૂ પીધો હતો, જેના કારણે તેમને ધમકાવાઈ હતી. તેમને વધુ કડક કાર્યવાહીની બીક હતી. આથી તેમણે આત્મહત્યાનું અંતિમ પગલું ભર્યું છે. આ વાત સીધી ગળા નીચે ઊતરતી નથી. જો છોકરીઓએ દારૂ પીધો હોય તો તેમના વાલીઓને સૂચના કેમ આપવામાં ન આવીω એ સવાલ પણ પુછાશે કે ચાર છોકરીઓએ સામૂહિક આત્મહત્યાનો નિર્ણય લીધો તો તેની કોઈને ગંધ સુધ્ધાં કેમ ન આવી. દરેક સ્થિતિમાં આ ઘટના એસએઆઈ સેન્ટરના ખરાબ વહીવટી તંત્ર તરફ ઈશારો કરે છે. કેરળ વિધાનસભામાં વિરોધ પક્ષના સભ્યોએ ધ્યાન દોર્યું છે ક, મૃત્યુ પામેલી 16 વર્ષની અપર્ણા રામભદ્રન કાયાકિંગ (નૌકાદોડનો એક પ્રકાર)માં રાષ્ટ્રીય પુરસ્કાર વિજેતા હતી.

સ્પષ્ટ છે, આ અત્યંત દુ:ખદ ઘટનાએ એક ઉદય પામતા સિતારાને આપણી પાસેથી છીનવી લીધો છે. કેન્દ્ર અને કેરળ સરકારનું એ આશ્વાસન અપૂરતું છે કે દોષિત જણાતા અધિકારીઓ/ કર્મચારીઓ વિરુદ્ધ કડક હાથે કાર્યવાહી કરાશે. આ પ્રથમ ઘટના નથી. ગયા વર્ષે એશિયાઈ રમતોત્સવથી પહેલાં દિલ્હીમાં તાલીમ દરમિયાન મહિલા જિમ્નાસ્ટોએ કોચ પર જાતીય શોષણનો આરોપ લગાવ્યો હતો. એ કમનસીબી છે કે દેશમાં છોકરીઓ પોતાને ક્યાંય પણ સલામત અનુભવતી નથી. વિવિધ રમતો સાથે જોડાયેલા શિબિરો કે હોસ્ટેલોમાં જાતિય શોષણ, દુર્વ્યવહાર અને અધિકારીઓની દાદાગીરીની ફરિયાદો અગાઉ પણ આવી છે. અલાપુઝામાં પરિસ્થિતિ ખતરનાક હદ સુધી પહોંચી ગઈ હતી. આથી, એસએઆઈ સહિત તમામ રમત -ગમત સંસ્થાઓનાં કેન્દ્રોનાં સંચાલનની ફરીથી સમીક્ષા થવી જોઈએ.

પાકિસ્તાન હેલિકોપ્ટર ક્રેશ: એક્સિડન્ટ કે એટેક?

પાકિસ્તાન જેના પર બળજબરીથી કબજો જમાવીને બેઠું છે એવા કાશ્મીરના ગીલગીટ વિસ્તારમાં સર્જાયેલી હેલિકોપ્ટર દૂર્ઘટના અકસ્માત છે કે આતંકવાદી હુમલો તે અંગે જુદા જુદા દાવા થયા છે. આ બનાવ આતંકવાદી હુમલો હોવાના અંગે માત્ર એક દાવા સિવાય કોઇ પુરાવા તત્કાળ મળ્યા નથી પરંતુ પાકિસ્તાનમાં આવા કોઇ બનાવમાં યોગ્ય તપાસ થાય કે સાચી વિગતો જાહેર થાય તેવી આશાઓ બહુ ધૂંધળી હોય છે. પાકિસ્તાન બહુ ઘણા સમયથી ગીલગીટ ખીણને પર્યટન સ્થળ તરીકે પ્રમોટ કરવાની કોશિશ કરે છે.

આ પ્રયાસોને ભાગરૂપે તેણે ચેરલિફ્ટ નલ્તાર ખીણમાં ચેરલિફ્ટ સહિતના પ્રોજેક્ટસ શરૂ કર્યા છે. વિદેશી પર્યટકોને આકર્ષવા પાકિસ્તાન ખાતેના વિવિધ દેશોની એલચી કચેરીઓના રાજદૂતોને આ પર્યટન પ્રોજેક્ટસની ચાર દિવસની ટૂર પર લઇ જતું એમઆઇ ૧૭ હેલિકોપ્ટર નલ્તાર પાસે એક સ્કૂલ પર તૂટી પડયું તેમાં ફિલિપિન્સ અને નોર્વેના રાજદૂતો અને ઇન્ડોનેશિયા તથા મલેશિયાના રાજદૂતોના પત્ની સહિત આશરે એકાદ ડઝન લોકો માર્યા ગયા છે. પાકિસ્તાની સૈન્યના દાવા મુજ્બ આ એક અકસ્માત હતો પરંતુ તહેરીકે તાલિબાન નામના આતંકવાદી જૂથે કરેલા દાવા મુજબ તેણે કરેલા એન્ટી એર મિસાઇલ હુમલામાં આ હેલિકોપ્ટર તૂટી પડયું છે. પરંતુ, પાકિસ્તાની લશ્કરે તો સાફ નનૈયો ભણી દીધો છે કે આ કોઇ આતંકવાદી હુમલાનો બનાવ નથી. રશિયન બનાવટનું એમઆઇ ૧૭ હેલિકોપ્ટર પણ આ પ્રકારના ક્રેશ માટે બદનામ છે.

ગીલગીટનો આ વિસ્તાર ગજબનું કુદરતી સૌંદર્ય ધરાવે છે પરંતુ સાથે સાથે હિમાલય, કારાકોરમ અને હિંદુકૂશ એમ ત્રણ ત્રણ પર્વતમાળાઓમાં વહેંચાયેલા આ વિસ્તારમાં સેંકડો પર્વતીય ટેકરીઓ છે અને અહીં વાતાવરણ ગમે ત્યારે પલટાતું રહેતું હોવાથી આમ પણ ઉડ્યન માટે તે જોખમી વિસ્તાર મનાય છે. આ બનાવમાં માર્યા ગયેલા અને ઘાયલ થયેલાઓમાં વિદેશી રાજદૂતો તથા તેમના પરિવારજનો સામેલ હોવાથી વિદેશી સરકારો આ ઘટનાની સાચી હકીકતો શોધવા માટે પાકિસ્તાન પર આકરું દબાણ લાવશે એ પણ નિશ્ચિત છે. આ બનાવ માત્ર એક અકસ્માતનો હોવાનું પુરવાર થાય તો પણ પાકિસ્તાની વડાપ્રધાન નવાઝ શરીફ માટે તે ખતરાનો સંકેત તો છે જ. શરીફ આ જ રૂટ પર નલ્તાર ખીણના ટુરિસ્ટ પ્રોજેક્ટના ઉદ્‌ઘાટન માટે પહોંચવાના હતા અને દુર્ઘટનાની જાણ થયા પછી અડધે રસ્તે તેમનું વિમાન પાછું વાળવામાં આવ્યું હતું. ત્રાસવાદી સંગઠનના દાવા પ્રમાણે તેમનું નિશાન તો નવાઝ શરીફનું હેલિકોપ્ટર જ હતું.

પાકિસ્તાનના સરમુખત્યાર જનરલ ઝીયા ઉલ હક્કનું મોત પણ આવી જ એક વિમાની દુર્ઘટનામાં નીપજ્યું હતું અને તે સમયે તેમની સાથે પ્રવાસ કરી રહેલા તત્કાલીન અમેરિકી રાજદૂત પણ માર્યા ગયા હતા. પાકિસ્તાને દાયકાઓથી આતંકવાદી વાઘની સવારી કરી રહ્યું છે અને પાકિસ્તાન વેળાસર પારોઠના પગલાં નહીં ભરે તો આ વાઘ એક દિવસ તેને જ ભરખી જવાનો છે. ત્રાસવાદી હુમલો હોય કે ના હોય પરંતુ આ દુર્ઘટનાએ ફરી શરીફ માટે આ ચેતવણી પાઠવી દીધી છે.

બ્રિટિશ સંસદની ચૂંટણીઃ ફિર એક બાર, કેમેરૃન સરકાર

ગત ચૂંટણીની સરખામણીએ વધુ મજબૂતી સત્તા પર આવી રહેલા ડેવિડ કેમરૃન ભારતને પણ ફળશે એવી ધારણા અસ્થાને નથી

કેમરૃન ભારત સાથે નૈસર્ગિત મિત્રતા ધરાવે છે. અગાઉ તેમની બે વખતની ભારતયાત્રા વખતે તેમણે પોતે આઝાદી પૂર્વેની પરંપરાગત અંગ્રેજી તુમાખીથી મુક્ત હોવાનો અહેસાસ કરાવ્યો હતો.

સળંગ ત્રણ દિવસથી દેશભરના માધ્યમોમાં સલમાનખાન છવાયેલો હોય ત્યારે સ્વાભાવિક રીતે જ હજારો કિલોમીટર દૂર બ્રિટનમાં યોજાઈ રહેલી સંસદીય ચૂંટણી હાંસિયામાં હડસેલાઈ જાય. હાઈકોર્ટના જામીન મળ્યા પછી ઓસરેલા સલમાનજ્વરના માહોલમાં બ્રિટનની ચૂંટણીના પરિણામો આવી રહ્યા છે. ફરી એકવાર ડેવિડ કેમરૃનની આગેવાની હેઠળ કન્ઝર્વેટિવ પાર્ટી સત્તા પર આવી રહી છે. યુનાઈટેડ કિંગ્ડમની એકતાના મુદ્દે લડાયેલી આ ચૂંટણી ઘણી બધી રીતે વિશિષ્ટ હતી માટે તેના પરિણામો પણ અસરકારક બની રહે છે.
ફરીથી અને વધુ મજબૂતીથી સત્તા પર આવેલી કન્ઝર્વેટિવ પાર્ટી, તેના નેતા કેમરૃન, કન્ઝર્વેટિવના પરંપરાગત હરિફ લેબર પાર્ટીની સરખામણીએ નવા હરીફ તરીકે ઊભરેલી સ્કોટિશ નેશનલ પાર્ટી વગેરે વિશે તેમજ પરિણામોના સંકેતો વિશે સમજતા પહેલાં લોકશાહી શાસન પ્રણાલિના જનક એવા બ્રિટનના આંતરિક રાજકારણ વિશે થોડીક પ્રાથમિક માહિતી મેળવવી જરૃરી બની જાય છે.
પ્રાચીન ગ્રીસમાં સોક્રેટિસ અને તેના શિષ્ય પ્લેટોની વિચારધારામાંથી જન્મેલી આધુનિક લોકશાહીનો પાયો ગ્રીસને બદલે બ્રિટનમાં નંખાયો હતો. બ્રિટિશ તાજનો સુરજ પ્રખર મધ્યાહ્ને ઝગમગતો હતો અને પોણી દુનિયા તેના તાબામાં હતી ત્યારે ખુદ બ્રિટન લોકશાહી શાસન વ્યવસ્થા તળે વિચાર, વાણી અને વર્તનની આઝાદી ભોગવતું હતું. લોકશાહીના આરંભે એ જ સામંતશાહી પરિબળો એકજૂટ થઈને વિવિધ પક્ષ રચતા હતા. બ્રિટિશ તાજના સામંતો, ઉમરાવો અને રાજાશાહીમાં હિત ધરાવતા લોકોનો વર્ગ સત્તરમી સદીના ઉત્તરાર્ધમાં કેવેલિયર્સ તરીકે રાજનીતિમાં પ્રવેશ્યો. એ જ કેવેલિયર્સ પાર્ટી સમય જતાં ટોરી પક્ષ તરીકે ઓળખાઈ.
ટોરીમાં પણ એક જૂથ એવું હતું જે બ્રિટિશ તાજની ઉમરાવ પદવીઓ અને હોદ્દાઓમાં પોતાને બીજા કરતાં ચડિયાતું ગણતું હતું. પોતાના ચડિયાતાપણાંને અલગ તારવવા આ જૂથના નેતાઓ જાહેર કાર્યક્રમોમાં ગરદન સુધી ઢંકાતી લાંબી વ્હિગ પહેરતા. આથી આ જૂથ વ્હિગ પાર્ટી તરીકે પણ ઓળખાતું હતું. કન્ઝર્વેટિવ પાર્ટીના આજના સ્વરૃપમાં વ્હિગ પાર્ટીના નેતાઓનો સિંહફાળો હતો.
સમયના બદલાવ સાથે રાજકીય પક્ષોની જરૃરિયાતો પણ બદલાઈ અને દૃષ્ટિકોણ પણ વધુ આધુનિક બનતા ગયા. આથી માત્ર રાજવી પરિવાર અને તેમની આસપાસ ઘૂમતી બ્રિટિશ રાજનીતિમાં પણ આમૂલ પરિવર્તન આવ્યા અને ટોરી પક્ષે પોતાની 'પ્યોર ઈંગ્લિશ બ્લડ'ની નીતિમાં થોડાંક સુધારા કરીને કન્ઝર્વેટિવ પાર્ટી રચી. આજે ૧૮૧ વર્ષથી કન્ઝર્વેટિવ પાર્ટી બ્રિટિશ રાજનીતિની મુખ્ય અને અસરકારક રાજકિય વિચારધારા તરીકે પ્રસ્થાપિત થઈ ચૂકી છે. બેન્જામિન ડિઝરાયલી, લોર્ડ સેલિસબરી, લોર્ડ ચેમ્સફર્ડ અને વિન્સ્ટન ચર્ચિલ એ કન્ઝર્વેટિવ પાર્ટીના એવા ધૂરંધરો ગણાય છે જેમની જે-તે વખતે સમગ્ર વિશ્વમાં હાક વાગતી હતી.
કન્ઝર્વેટિવ પાર્ટી તેની 'ઈંગ્લિશ સુપિરિયર'ની વિચારધારા માટે જાણીતી હતી. ભારત સહિતના બ્રિટિશ કોલોની તરીકે ઓળખાતા દેશોને આઝાદી આપવામાં વિન્સ્ટન ચર્ચિલનો વિરોધ જાણીતો છે અને એ વિરોધનું કારણ ઈંગ્લિશ લોહીની સર્વોચ્ચતાની વિચારધારાથી પ્રેરાયેલો હતો. પરંતુ કાળક્રમે એ અહંકાર અને ઘમંડમાં પણ ખાસ્સો બદલાવ આવ્યો છે. એટલે જ રાજનીતિના અભ્યાસુઓ કન્ઝર્વેટિવ પાર્ટી માટે પ્રિ-વર્લ્ડવોર અને પોસ્ટ વર્લ્ડવોર એવા બે વિભાગ પાડે છે. સિત્તેરના દાયકામાં માર્ગારેટ થેચરના અડીખમ નેતૃત્વે કન્ઝર્વેટિવ પાર્ટીની ચુસ્ત વિચારધારાને લચીલી બનાવવામાં બહુ મોટી ભૂમિકા ભજવી હતી.
પ્રથમ વિશ્વયુદ્ધમાં બ્રિટિશ રોયલ નેવીના સૈનિક તરીકે લડેલા અને બીજા વિશ્વયુદ્ધમાં બ્રિટનને વિજય સુધી દોરી ગયેલા વિન્સટન ચર્ચિલ પછી કન્ઝર્વેટિવ પાર્ટીને જગતના બદલાતા પ્રવાહો સાથે તાલમેલ બેસાડવામાં અને બ્રિટિશ મતદારોની નવી પેઢીમાં લોકપ્રિય બનાવવામાં માર્ગારેટ થેચર પછી જો કોઈએ મજબૂત નેતૃત્વ પૂરું પાડયું હોય તો એ ડેવિડ કેમરૃન છે. હાલની ચૂંટણીમાં પણ કેમરૃનના નેતૃત્વ સામે આરંભે અનેક પડકારો ઊભા થવા છતાં તેઓ પક્ષને એકજૂટ રાખી શક્યા અને પૂર્ણ બહુમતિ સુધી દોરવામાં સફળ નીવડયા છે.
હાલમાં બ્રિટન અનેક મોરચે કફોડી સ્થિતિમાંથી પસાર થઈ રહ્યું છે. 'ક્યારેય જેનો સુરજ આથમતો નથી' એવો પોણી સદી પહેલાંનો ઘમંડ ક્યારનો ચકનાચુર થઈ ચૂક્યો છે. છેલ્લાં કેટલાંક સમયથી બ્રિટનની શાખ વૈશ્વિક સ્તરે અમેરિકાના ખાંધિયા દેશ તરીકેની દૃઢ થતી રહી છે. ખાસ કરીને જ્હોન મેજર અને ટોની બ્લેરના શાસન દરમિયાન બ્રિટને અમેરિકાની તરફદારી કરીને આ છાપ ઉપસાવી છે. કેમરૃનની સૌથી મોટી સફળતા એ છે કે તેમણે અમેરિકાને નારાજ કર્યા વગર આ છાપ ભૂંસવાનો સઘન પ્રયત્ન કર્યો છે અને તેમાં આંશિક સફળતા પણ મેળવી છે.
કેમરૃનના પહેલા તબક્કાના શાસન વખતે કન્ઝર્વેટિવ પાર્ટી પાસે સ્પષ્ટ બહુમતિ ન હતી. બ્રિટિશ સંસદ (હાઉસ ઓફ કોમન્સ)ના કુલ ૬૫૦ના સંખ્યાબળ સામે કન્ઝર્વેટિવ પાર્ટી પાસે ૩૦૩ સભ્યો હતા. લિબરલ ડેમોક્રેટિક પાર્ટીના ૫૪ સાંસદોના ટેકાથી કેમરૃન સત્તા પર આવ્યા હતા. આથી તેમણે પોતાના પક્ષના આંતરિક વિરોધ ઉપરાંત ગઠબંધનના સાથી પક્ષની નીતિનો ય ખ્યાલ રાખવો પડતો હતો. આમ છતાં તેમણે અણુબિનપ્રસાર સંધિ વખતે ભારત પર મૂકાયેલા અમેરિકા પ્રેરિત આંશિક પ્રતિબંધ છતાં ભારત સાથેના વાણિજ્ય સંબંધો જાળવી રાખવામાં, ઈરાન સાથે દ્વિપક્ષી મંત્રણા જારી રાખવામાં દૃઢતા દાખવી હતી. તેનું જ પરિણામ એ છે કે આજે ખુદ અમેરિકા ઈરાન સાથે ઈરાન ડિલ તરીકે ઓળખાતી ગોઠવણ કરવા પ્રેરાયું છે અને ભારત સાથે અમેરિકાના સંબંધો પણ સુધર્યા છે.
આ ચૂંટણી મુખ્યત્વે સંયુક્ત બ્રિટનના મુદ્દે લડાઈ છે. છેલ્લાં કેટલાંક સમયથી સ્કોટલેન્ડનો યુનાઈટેડ કિંગડમથી અલગ થવાનો વાયરો પ્રબળ બની ચૂક્યો છે. સ્કોટલેન્ડમાં લેવાયેલા જનમતમાં અલબત્ત યુનાઈટેડ કિંગડમની સાથે રહેવાનો જનાદેશ આવ્યો છે. આમ છતાં સંસદની ચૂંટણીમાં એ મુદ્દો પ્રભાવશાળી હતો. સ્કોટલેન્ડના જનમત અને ખાસ તો વેસ્ટમિન્સ્ટર એગ્રીમેન્ટ તરીકે ઓળખાતા ઈંગ્લેન્ડ-સ્કોટલેન્ડના નવા કરારના મુદ્દે ડેવિડ કેમરૃને અપનાવેલી નીતિની કસોટી થવાની હતી. પરિણામો જોતાં કેમરૃન એ કસોટીમાં અણિશુદ્ધ પસાર થયા ગણાશે.
ગત ટર્મની ૩૦૩ બેઠક સામે આ વખતે કન્ઝર્વેટિવ પાર્ટીને ૩૨૬ બેઠકો સાંપડી છે. મતલબ કે હાઉસ ઓફ કોમન્સમાં હવે તે સ્પષ્ટ બહુમતિ ધરાવે છે અને અન્ય કોઈ પક્ષ સાથે તેણે સરકાર રચવા માટે ગઠબંધન કરવાની જરૃર નથી. આ જનાદેશનો મતલબ એ રીતે પણ સાફ છે કે ઈંગ્લેન્ડ (એટલે કે ઈંગ્લેન્ડ, આયરલેન્ડ, સ્કોટલેન્ડ)ની જનતાએ યુનાઈટેડ કિંગડમની જાળવણી માટેની કેમરૃનની નીતિને મજબૂત સમર્થન આપ્યું છે.
સૌથી આંચકાજનક પરિણામ લેબર પાર્ટી માટે છે. કન્ઝર્વેટિવના કટ્ટર અને પરંપરાગત વિરોધી તરીકે લેબર પાર્ટીએ આર્થિક ઉદારીકરણ, આઉટસોર્સિંગને લીધે સર્જાતું બ્રેઈન ડ્રેઈન, વિદેશીઓના વસવાટ માટે હળવા કરાયેલા વિઝા સંબંધિત કાનૂન અને ખાસ તો અમેરિકા સાથેના ચાલીસ વર્ષના આર્થિક કરાર અંગે કન્ઝર્વેટિવ્સનો ઉગ્ર વિરોધ કર્યો હતો. આ ચૂંટણીમાં લેબર પાર્ટીનું સાવ ધોવાણ તો નથી થયું પરંતુ તેને ગત ચૂંટણીની સરખામણીએ ૨૬ બેઠકો ઓછી મળી છે.
તેની સામે સ્કોટલેન્ડની સ્કોટિશ નેશનલ પાર્ટીએ ૫૬ બેઠકો મેળવીને તહેલકો મચાવી દીધો છે. અલબત્ત, એક્ઝિટ પોલના તારણોમાં તો સ્કોટિશ નેશનલ પાર્ટીને આશરે ૧૨૫ બેઠકો મળતી દર્શાવાઈ હતી અને એ સંજોગોમાં કોઈને સ્પષ્ટ બહુમતિ ન મળે તો ત્રિશંકુ સંસદની સ્થિતિ સર્જાવાની શંકા પણ વ્યક્ત થઈ હતી. એ જોતાં મતદારોએ સ્કોટિશ નેશનલ પાર્ટીને સફળતા આપવા છતાં છકી ન જવાય તેવું માપ પણ આપીને શાણપણ દર્શાવ્યું છે.
સ્કોટિશ નેશનલ પાર્ટી સ્કોટલેન્ડને યુનાઈટેડ કિંગડમથી મુક્ત કરાવવા માટે બીજા જનમતનો આગ્રહ ધરાવે છે અને પોતે અમૂક ટકાના મત મેળવીને ૧૦૦થી વધુ બેઠકો મેળવશે તો પુનઃજનમતનું આંદોલન કરશે એવી જાહેરાત કરી ચૂકી છે. એ સંજોગોમાં તેને મળેલી ૫૬ બેઠક પણ નવી સંસદના વડાપ્રધાન તરીકે કેમરૃનને હાશકારો આપશે.
કેમેરૃન અને કન્ઝર્વેટિવ્સને એવો જ બીજો પડકાર યુનાઈટેડ કિંગ્ડમ ઈન્ડિપેન્ડન્સ પાર્ટી તરફથી હતો. નેવુના દાયકામાં રચાયેલો આ પક્ષ બ્રિટનના યુરોપિય યુનિયનમાં સામેલ થવાનો વિરોધ કરતો રહ્યો છે. યુરોપિય દેશોના સહિયારા ચલણ યુરોને લીધે બ્રિટનની આંતરિક અર્થવ્યવસ્થા ખોરવાઈ રહી છે અને બ્રિટને યુનિયન છોડવું જોઈએ એવી દલીલ સાથે જનતમ કેળવી રહેલો આ પક્ષ પચાસથી વધુ વય ધરાવતા અંગ્રેજોમાં લોકપ્રિય બની રહ્યો હતો. આ વર્ગ કન્ઝર્વેટિવ પાર્ટીનો ચુસ્ત સમર્થક મનાય છે. એટલે યુકેઆઈપી આ ચૂંટણીમાં કન્ઝર્વેટિવ પાર્ટીના મત તોડશે એવી ધારણા મૂકાતી હતી. તેને બદલે યુકેઆઈપીનો સફાયો થઈ ગયો છે. કેમરૃન ભારત સાથે નૈસર્ગિત મિત્રતા ધરાવે છે. અગાઉ તેમની બે વખતની ભારતયાત્રા વખતે તેમણે પોતે આઝાદી પૂર્વેની પરંપરાગત અંગ્રેજી તુમાખીથી મુક્ત હોવાનો અહેસાસ કરાવ્યો હતો. હવે ફરી વાર તેમની વધુ મજબૂતીથી તાજપોશી થઈ રહી છે ત્યારે ભારત માટે પણ એ અવસર આશાવાદી ગણાશે.

The Ministry of Magic Tricks

The government’s decision to seriously dilute environmental norms for project approval seems to indicate a belief that problems can vanish magically

Looking for occult solutions to real-world problems may seem incompatible with the hard-headed industrial and financial magnates who support the present Bharatiya Janata Party government, but there seems to be few better explanations for the government’s recent orders that will severely weaken or abandon important aspects of the legal framework intended to protect the environment against harm caused by development projects. The suggested modifications seem to leave mystical intervention as the only remaining protection of the environment.

The existing notification requires that projects be given clearances only after compliance with an informed process for assessment of environmental impact. This is the primary and globally used tool to ensure that development projects are sited, designed and executed with responsibility and concern for avoiding or minimising environmental harm. The notification recognises that the causes of environmental harm are often complex and difficult to predict, and so it investigates all significant environmental risks.

Like many scientific inquiries, it is obvious that potentially harmful conditions and interactions do not readily volunteer for disclosure. Often, risks can be identified only by persistent investigation that goes deeper than the initial or superficial data. This is why the notification as it exists calls for a careful preliminary analysis of the “scope” of information needed and further studies required to identify all significant project impacts.

Strange recommendations

The High-Level Committee to review environmental laws made two recommendations, which are now under implementation by the government.

First, the Committee proposed to speed up the process of identifying (“scoping”) the range of project activities, and the factual, scientific and analytical inquiries around the project. Although the whole process provides the very basis for predicting the environmental and social consequences of the proposed project, the Committee requires all proposals for impact inquiries to be completed within 10 days of the first filing of the applicant’s request. Failing that impossible schedule, the Committee proposes to leave the determining of impact entirely to the gentle mercies of the project proponent.

The second Committee recommendation the government has decided to follow is to issue an order that requires all impact investigation to be limited to that early initial stage, which was meant to determine merely the scope of the inquiry. In other words, regardless of any evidence showing the need for further impact investigation at this stage, no further inquiries are to be authorised.

Other restrictive requirements seem to be issuing regularly from the designated environment authority, but these two illustrations are typical.

Seemingly, the purpose is to ensure that important concerns about any proposed project’s environmental impact are based largely on ignorance. Meanwhile, other recommendations and actions to further limit the effectiveness of environmental impact studies seem to issue forth everyday. Here are some recent ones: first, the Committee proposes to abolish any requirement for public hearings on projects where settlements are located “away from the project site”, ignoring the obvious fact that projects can cause serious harm even far from the project site. The same injustice will result from the Committee’s proposal to limit public participation to “only genuine” local participants, thus excluding, for example, many whose downstream water sources may be poisoned by project activities far upstream.

Second, the Committee’s apparently minimal concern about transmitting serious environmental harms is also reflected in the recent authorisation for fast-track approval of so-called “linear projects”. As above, the basic assumption of this exemption is obviously faulty. The immediate site of a project may be “linear” in the sense that the physical facilities occupy a narrow elongated space, but the environmental consequences will often be much more extensive.

Roads, canals, and transmission lines, for example, may severely intensify motor traffic, or cause unintended routes for drainage, or expand the probable expansion of pollution sites, or seriously limit wildlife migration routes, feeding habits, or reproduction patterns.

It would seem obvious that such limitations on environmental protection could not have been endorsed by the Committee if it had fulfilled its mandate to study India’s “experience” in applying — or failing to apply — the existing environmental laws. Indeed, even without conducting its own studies, extremely troubling indications were available from other important sources. But the Committee apparently gave no consideration to the facts and judgements reflected in other authoritative and extended studies.

For example, the High-Powered Committee on Management of Hazardous Wastes, established by a Supreme Court order, said in its 2001 report ‘Taking Hazardous Waste Seriously: A Future Agenda’: “[P]ollution of air, water and land by the noxious gases, toxic chemical effluents, infectious biomedical wastes and other hazardous substances poses a grave threat to the health of large sections of the population and to the workers in the workplace who, in addition, are exposed, often unprotected, to hazardous substances.

“[I]ndiscriminate contamination of rivers and of groundwater has led to a deterioration of the quality of water resources and to an acute shortage of safe drinking water for millions of people in several parts of the country.”

The World Bank in 2007 stated in a report titled ‘Country Environmental Analysis’: “Rapid economic growth and the resulting changes in consumption patterns are drastically changing the nature and scale of impact on the country’s environment and natural resources, thus testing the carrying capacity of the natural ecosystems upon which much of the country’s economic growth depends… The result is a visibly deteriorating environmental quality in many industrial townships… highlighting the importance of stepping up efforts to manage the externalities of accelerated growth.”

While these studies are less current than the Committee report, nothing offered by the Committee suggests that the environmental threats have diminished. Instead, the admittedly high rate of project approvals strongly suggests further expansion of these threats. Such apparently irrational conduct from officials responsible for protecting a nation’s people from serious harm demands that we seek an explanation. This is all the more necessary when the unexplained conduct comes from hard-nosed industrialists who would surely refuse to invest even a paisa in any industrial or technical development that received such poor reviews.

Belief in magic

Puzzled by this behaviour, we are forced to conclude that the members of the High Level Committee, the government officials who are beating this hasty retreat from environmental protection, and the industrialists who support these changes share a common delusion. They all believe in magic — in one or more of the following forms.

First, they apparently believe that any project that may generate profits will also automatically avoid any significant environmental harm.

Second, they apparently believe that any need for detailed investigation of a project’s potential for significant environmental harm can be avoided by simply ensuring that government officials and members of the public stay ignorant of the causes of harm and the environmental consequences of the projects.

Third, where any industrialist or official has carelessly sought scientific or technical studies regarding possible harm, the risk can be magically avoided by simply terminating the studies and ensuring that all scientific questions raised by the studies are totally disregarded.

Fourth, any risk of serious environmental harm can be avoided by simply discouraging or prohibiting members of the public, who may understand the risks of environmental harm, from offering any information or participating in any impact assessment or clearance procedures.